ماسال شهری در استان گیلان ایران که در کنار کوههای تالش واقع شدهاست که دارای جاذبه های گردشگری فراوان است. معنی کلمه ماسال کوه وار یا کنار کوه یا دارای کوه است که از کلماتی مانند مسال,مازال و… گرفته شده است. شهر ماسال در کنار رودخانه خالکایی واقع، که این رودخانه از قله مرتفع شاهمعلم سرچشمه میگیرد پس از طی ۴۰ کیلومتر از درون شهر ماسال گذر مینماید.
براساس سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیت ماسال برابر با ۱۴٬۶۸۹ نفر بودهاست. محصولات عمده این شهر برنج ودامداری مردم است. زبان مردم ماسال تالشی است.
ماسال در قدیم رودکنار نامیده میشد و محل تشکیل شنبهبازار کنونی بودهاست. وجود همین شنبهبازار باعث رشد آبادی کوچک رودکنار شد. شهرستان ماسال دو بخش مرکزی و شاندرمن دارد که هر دو آنها طبیعتی دستنخورده به شمار می آیند. در شهرستان ماسال بیش از ۱۷ غار بزرگ و کوچک وجود دارد که بزرگترین آنها غار آویشو است که بین مناطقی همچون تائی بنه، انده چو و خماسون در بستر درهای کم آب قرار دارد. این غار شگفت انگیز که در حوزه جغرافیایی بخش شاندرمن شهرستان ماسال واقع شده و همچنین از بزرگترین غارهای گیلان و در نوع خود یکی از کم نظیرترین غارها در سطح کشور است.
دارالحکومه بیتم (ساختمان رحیمی)
روستای بیتم هم اکنون یکی از روستاهای تابع شهر شاندرمن استان گیلان می باشدکه در پای کوه قرار دارد و مرکز نایب الحکومه است وبه معنی بدون رطوبت یا کم رطوبت می باشد.
واما این بنا از خانه های زیبا و قدیمی و تاریخی که در کل تالش شاید منحصر به فرد باشد روزگاری مقر حکومت محلی وحاکم منطقه ای شاندرمن بوده است.
این بنای زیبا قدمتی ۱۵۰ سال ثبت گردیده ولی برخی محلی ها دیرینگی ان را ۲۵۰ سال میدانند.ساکن اصلی ان رحیم خان(رحیمی )میباشد که در زمان ناصرالدین شاه به رحیم خان عنوان سرهنگ اعطاء میگردد و ایشان بعنوان حاکم شاندرمن اقدام به ساخت دارالحکومه در بیتم مینماید.
این بنا در دو طبقه با ۲۲ اتاق و هرطبقه با سالنی به گنجایش ۲۰۰ نفر بازیربنایی در حدود۴۷۰ مترمربع درهر طبقه ساخته شده است .در ساخت دیوارها ازخشت قدیمی استفاده شده که در نزدیکی محل مربوطه کار پخت انجام گرفته است. عرض دیوارها درطبقه اول در حدود یک متراست که در طبقه فوقانی کمتر شده است. در ساخت دربها و پنجره ها از چوب آزاد و ملچ وگردو استفاده شده وهمچنین بالکن سراسری که در زبان محلی تلار نامیده میشود چوبی میباشد. سقف خانه در زمان ساخت لت بوده که در سال ۱۳۴۰ با حلب جایگزین میشود.
محوطه بنا سنگفرش بوده که قسمتی از آن هنوز باقی است. لازم به یادآوری است که تمام دربها و پنجره ها ، طارمی ها، تیرهای سقف در قسمت دامنه خراطی شده و کار دست می باشند.
گفته می شود این ساختمان به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است. ولی فقط از ان استفاده شخصی می شود در حالی که می توان از ان اثر تاریخی به شکل های مختلف و از جمله به عنوان یک موزه میراث روستایی و یا یک موزه مردم شناسی برای شهرستان ماسال و یا حتی کل تالش و یا حداقل برای بخش شاندرمن استفاده نمود تا بدین وسیله بتوان گردشگران زیادی را به آن جا کشاند.
.
محوطه ی باستانی خرزن پشت
در فاصله ی حدود 14 کیلومتری به خط مستقیم ، در جنوب غرب شهر ماسال واقع شده و راه دسترسی به آن از مسیر ماسال به شالما و ادامه ی آن به سوی ییلاقات بالاتر است. این محوطه به صورت برجستگی کوتاهی با سطح فوقانی نسبتاً مسطح است . جاده ی خاکی فوق ، بخش شمال این برجستگی را قطع و دیواره ای به ارتفاع 1 تا 4 متر در آن ایجاد کرده است . بر سطح این محوطه آثار بسیاری از سنگ چین های گور ، به شکل بیضوی، دایره ای، مربعی و مستطیلی دیده می شود . محوطه ی خزرن پشت در مجموع از نظر حفاظتی در وضعیت نسبتاً خطرناکی قرار دارد .
منطقه ی گود افتاده ای است که در حدود ۵/۱ کیلومتر طول و به همین اندازه هم عرض دارد و با تیغه ی کوهی که خلخال و شاندرمن را از هم جدا میکند، چندان فاصله ندارد. همچنین در زمان رابینو در آنجا آثار قناتهایی دیده شده است که به نظر او برای ذخیره ی آب استفاده می شده است. با توجه به وفور آب در چشمهها و جویبارهای اطراف منطقه وجود هرگونه قنات در این منطقه بسیار بعید به نظرمیرسد. آقای خانی که از معتمدین و ریشسفیدان محلی ساکن در روستای دران شاندرمن است گفتند: « در افسانهای محلی آمده است که در روزگاران گذشته چوپانی در ارتفاعات خشکه دریا به دامداری مشغول بود و منزل مسکونیاش در حومه خشکه دریا قرار داشت. از آنجایی که حمل و نقل شیر از ارتفاعات به منزل برایش به صورت روزمره آسان نبود , برای سهولت انتقال شیر مسیر «آلار»ی خود در «بَـنْد» تا منزل مسکونیاش در خشکهدریا را با قطعاتی سفالینه به صورت لوله کشی امروزی درآورده بود و بدین صورت شیر دوشیده شده را به پایین انتقال میداد! شاید آثار سفالینههایی که کم وبیش در منطقه یافت میشود این ذهنیت را ایجاد کرده که در خشکهدریا قنات بوده باشد».
چگونگی ایجاد دریاچه
به نظر میرسد به دلیل ریزش کوه«سایلهسَر» و لغزش زمین در ضلع جنوبی این دریاچه در روزگاران گذشته و پرشدن حد فاصل دو کوه «خوئَهلونه=Xōalōna» در ضلع شمالی و کوهِ «سایلهسَر=Sāylasar» در ضلع جنوبی، چالهای بزرگ به صورت طبیعی در این منطقه ایجاد گردید. با توجه به فراوانی چشمهسارها و آبریزههای مختلف، آبهایی که از این طریق از مناطق مختلف بدانجا سرازیر میشده موجب آب گرفتگی این چالهی بزرگِ ایجاد شده در پشتِ این زمینلغزش گردیده است و به تدریج آب آن زیاد شده تا جاییکه استخر بزرگی را تشکیل داده است. حومه ی خشکه دریا از مسیرهای شمالی و شمال غربی دارای تپه های دل انگیزی است که وقتی آدمی در فصل تابستان به آنجا پای گذارد از آن همه زیـبایی و صفا و صمیمتی که بر آنجا حاکم است بی اختیار انگشت حیرت بر دهان می برد و ناگزیر جز حمد و ثـنای خـدای سبحان هیچ بر زبـان نمی آورد.
ارتفاع خشکه دریا از سطح دریای آزاد حدود ۱۵۰۰متر است. برای مسافرت به خشکه دریا بایستی مسیر شاندرمن ـ دران ـ طالب دره ـ حاجی بیجارـ لَچور ـ کوهسار را طی کرد که هر کدام از مناطق مذکور خود دارای زیباییهای خاصی هستند. البته هنگامی که مسافر به لـچور رسید، میتواند ادامه ی مسیر را از طریق میمونَه ـ کوهَن ـ وییَرگا و سیفآستونَه ـ نایَهشرـ أمروئَهخوار, طی نماید. ولیکن از مسیر اخیر چندساعتی دیرتر به مقصد خواهد رسید. منطقه ی بسیار زیبای خشکه دریا یکی از مناطق ییلاقی و بدیع شاندرمن است که در فاصله ی تقریبی یک روزه راه (به صورت پیاده) و با مسافت حدود ۸ فرسخ از شاندرمن واقع شده است.
غار آویشو
حرکت از رشت به سمت ماسال – حرکت به سوی جاده رامینه – توقف در محلی به نام جنابی خَوار – 33 کیلومتر جاده خاکی جیپ رو
يکي از پديده هاي زيبا که در نوع خود در استان گيلان بي نظير است “غار آويشوي ” واقع در منطقه اي به همين نام در 40 کيلومتري جنوب غربي شهر شاندرمن شهرستان ماسال است.
اين غار آهکي که از لحاظ زمين شناختي جزو اشکال کار دستي در سنگهاي کربناته به شمار مي رود، در اثر عملکرد آبهاي جاري بر روي اين سنگها در مدت زمان بسيار طولاني شکل گرفته است.
ستونهاي آهکي چشم اندازهاي زيبا و منحصر به فردي را در اين غار به وجود آورده اند و دهانه بسيار بزرگ غار به ارتفاع حدود 19 متر و عرض 14 متر که در ميان غارهاي کشف شده در استان نظير آن يافت نمي شود.
تاکنون بيش از دو هزار متر از ژرفاي غارآويشو که طويل ترين غار استان گيلان محسوب مي شود توسط غارنوردان و کوه نوردان محلي مورد پيمايش و اکتشاف قرار گرفته است. قرار گرفتن “غار آويشو” در مجاورت سنگهاي دگرگوني کمپلکس شاندرمن که بقاياي دگرگون شده از پوسته اقيانوسي پالئوتتيس به شمار مي روند بر زيبايي آن افزوده است.
در شهرستان ماسال بيش از 17 غار بزرگ و کوچک وجود دارد که بزرگترين آنها غار ” آويشو” است که در ارتفاع يک هزار و 300 متري از سطح دريا و بين مناطقي همچون ” تائي بنه”، “انده چو” و” خماسون ” در بستر دره اي کم آب قرار دارد. اين غار شگفت انگيز که در حوزه جغرافيايي بخش “شاندرمن” شهرستان ماسال واقع شده از بزرگترين غارهاي گيلان و در نوع خود يکي از کم نظيرترين غارها در سطح کشور است.
ديدن قنديل و مناظر بکر اطراف و نيز تماشاي درون غار براي بازديدکنندگان بسيار جذاب است. “غار آويشوي ” بيش از 75 ميليون سال قدمت دارد. در اين غارهفت آبشار و شمار زيادي قنديل وجود دارد و در صورت برنامه ريزي مي توان طبيعت گردان زيادي را به منطقه جذب کرد. اين غار از بي نظيرترين غارهاي کشور است که در دل جنگلهاي شهرستان ماسال قرار دارد و قنديلهاي گوناگون و آبشارهاي زيباي آن مي تواند هر بيننده اي را مجذوب خود کند.
شهرستان ماسال و بخش شاندرمن با جاذبه هاي گردشگري و طبيعت زيباي خود همواره مورد توجه مردم استان گيلان و ديگر گردشگران و مسافران کشور قرار دارد و حضور هزاران گردشگر در اين مناطق و در ايام مختلف سال گوياي اين واقعيت است.
دیواره سنگی اسب ریسه
مربوط به هزاره اول قبل از میلاد تا سده های اولیه دوران های تاریخی پس از اسلامه و در شهرستان ماسال، بخش مرکزی، دهستان حومه، روستای اسب ریسه واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۱۵۳۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. دیواره سنگی اسبه ریسه ماسال، یکی از صخره های بلند سنگ نوردی کشور را دارد که اقداماتی در جهت آماده سازی این دیواره سنگی بمنظور استفاده سنگ نوردی در دست اجراست، که انشاءا… با آماده سازی آن سنگ نوردان بتوانند از این مکان استفاده کنند . همچنین وجود رودخانه خروشان در دامنه این صخره که استعداد کایاک سواری در آبهای خروشان را دارد.
در حدود 17 کیلومتری غرب و جنوب غرب از ماسال و در نواحی کوهستانی واقع شده، و راه دسترسی به آن از طریق مسیر آسفالته ی ماسال – شالما است.فاصله این ییلاق تا شهر ماسال 33 کیلومتر، از طریق جاده کوهستانی است و این ییلاق دارای گورستان باستانی و محوطه ی تاریخی است.
بقعه خندیله پشت
در ييلاق خنديله پشت واقع است . اين بقعه در بالاي تپه اي قرار دارد ، در پاي تپه چاهي وجود دارد که مدخل ورودي به غار باستاني است اين غار باستاني داراي دو دهليز و صحن به وسعت حدود 200 متر مربع است.