صومعه سرا (گیلکی: سوماسرا) شهری در ۲۵ کیلومتری غرب شهرستان رشت است. از شمال به تالاب انزلی، از شرق به رشت و شفت، از غرب به رضوانشهر و ماسال و از جنوب به فومن مرتبط است. محصولات عمده این شهرستان برنج، چای، نیشکر، کرم ابریشم، زعفران و صنوبر است.

صومعه سرا در گذشته یکی از روستاهای بخش کسما و از توابع شهرستان فومن بشمار می‌رفت و نسبت به آبادی‌های اطراف خود از اهمیت کمتری برخوردار بوده است. لیکن امروزه به دلیل داشتن موقعیت بهتر از آبادیهای دیگر پیشی گرفته و به صورت مرکز شهرستان از اعتبار برخوردار است. صومعه سرا شهر زیبائی است که میان کشتزارها و باغهای وسیع قرار گرفته‌است. برنج و توتون از محصولات مهم صومعه سرا است و در کنار آن پرورش کرم ابریشم و چایکاری رواج زیادی دارد.

«سوماً» در زبان گیلکی معنای «آب» می‌دهد، چانچه گیلکها «آبکِش» را «سوماً پلان» می‌نامند. پس «سوماً» به لغت «صومعه» مربوط نیست، بلکه براحتی معنای «سرایی که در آن آب رود جاری است» می‌دهد.

 

آداب و رسوم رایج در شهرستان صومعه سرا که برخی به فراموشی سپرده شده را می‌توان به شرح زیر برشمرد:

لافند بازی که بیشتر در جشن‌های عروسی، عید نوروز و یا در بازارهای هفتگی اجرا می‌شد.

کشتی گیله مردی که امروزه همچنان پا برجاست و یادگار قدرت و دلاوری مردم این خطه‌ است و ریشه در تاریخ دارد .

نوروز خوانی که از رسوم آخر هر سال است و هم اکنون کم و بیش رواج دارد و نماد ورود بهار می‌باشد.

عروس گوله از دیگر مراسم قبل از حلول سال نو به شمار می‌رفت. این نمایش همراه با آواز دارای مفاهیم اخلاقی و تزئینی خاصی بود.

گولِ گولِ چارشمبه از مراسم کهن ایرانیان که در گیلان و در صومعه سرا با عنوان چهارشنبه سوری رایج است که در غروب سه شنبه آخر سال و در شب چهارشنبه انجام می‌شود و هنگام پریدن از آتش می‌خوانند: زردی بشه، سرخی بایه، نکبت بشه دولت بایه.

سیزده به در به عنوان آخرین مراسم نوروز که مردم بیشتر به کنار رودخانه‌ها و در دل جنگل‌ها می‌روند و به صورت گروهی آخرین روز نوروز را گرامی می‌دارند.

شب چله که از مراسم باستانی ایرانی است که معمولاً چنین شبی اهل خانواده و خویشان گردهم می‌آیند و معمولاً از تنقلات و آجیل استفاده می‌نمایند.

گِشه بوری که یکی از مراسم مربوط ازدواج بوده که این مراسم با صدای ساز و نقاره و ترانه خوانی و شادمانی عروس و داماد و دیگر مهمانان همراه‌است.

 

همچنین زیارت عتبات عالیات خصوصاً زیارت مشهد و اخیراً سوریه و کربلا پس از برداشت محصول برنج، عزاداری ماه محرم که همچون سایر مناطق ایران مردم شهرستان آداب و رسوم ویژه برای سوگواری حسین بن علی دارند. معمولاً مردم در روزهای نهم و دهم محرم به زادگاه خود می‌آیند و در جمع بستگان و آشنایان در مراسم عزاداری شرکت می‌کنند و مراسم سوم امام هر سال در طاهر گوراب با حضور هیئتهای زنجیرزنی و سینه زنی از نقاط مختلف گیلان با شکوه خاصی برگزار می‌شود و ده‌ها هزار نفر از نقاط مختلف گیلان و حتی ایران و روستاهای دور و نزدیک جهت شرکت در مراسم سوم امام به سوی طاهر گوراب روانه می‌شوند. بازارهای محلی و هفتگی در شهرستان از رونق فراوان برخوردار است که یکی از مراکز مراوده‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم به شمار می‌رود. مراسم تعزیه خوانی عاشورا در ضیابر بسیار باشکوه برگزار می‌شود و علاقمندان سوگ حسینی را از سراسر نقاط ایران به این روستا می‌کشاند. همچنین دوشنبه بازار ضیابر به دلیل قرار گرفتن در مسیر ارتباطی به منطقه ییلاقی ماسال و شاندرمن از رونق بسیار و مخاطبین بی شماری از سراسر استان گیلان و سایر نقاط کشور برخوردار است.

از آثار تاریخی این شهرستان نیز می‌توان به:  مناره گسکر روستای مناره بازار دهستان طاهرگوراب، آثار بجا ماندنی از پل خشتی در روستای پردسر، پل خشتی گازرودبار، سید خروسه در هفت دغنان ضیابر که بعضاً به وسیله سازمان میراث فرهنگی در حال مرمت و بازسازی است، اشاره کرد.

مناره گسگر: این مناره در روستای مناره بازار دهستان طاهرگوراب از توابع شهرستان صومعه سرا و در ۳۶ کیلومتری غرب شهرستان رشت واقع شده‌است. مناره گسکر در سر راه یک جاده قدیمی معروف به جاده شاه عباسی واقع شده‌ است و یادآور مناره‌های عظیم سلجوقی در دیگر مناطق ایران است. ارتفاع مناره گسکر ۲۹ متر و قطر آن در پایه ۷ متر و در بخش فوقانی ۳۵/۲ متر است. مناره شکل مخروطی دارد. یک ستون نگهدارنده در وسط به عنوان تکیه گاه به ابعاد ۵۵×۵۵ سانتیمتر به پلکان مارپیچ داخلی و جدارهٔ بیرونی مناره ایستائی داده‌است. هیچ کتیبه‌ای که تاریخ بنا و بانی آن را معرفی کند، وجود ندارد. مناره با آجرهای مربع شکل به ابعاد ۱۳×۱۳ سانتیمتر و قطر ۶ سانتیمتر بنا گردیده و جز در قسمت فوقانی که دو نوار آجر کاری تزئینی آن را زینت داده، در سایر قسمت‌ها کاملاً ساده و بدون آلایش است. با توجه به شکل مناره و مصالح بکار رفته در آن می‌توان مناره گسگر را در ردهٔ میلها و مناره‌های دورهٔ سلجوقی قرار داد. این مناره در زلزله ۱۳۶۹ گیلان به شدت آسیب دید. همچنین ساختمانی واقع در کسما که مقر مبارزان جنگل و بنام عمارت معروف است، اشاره کرد. از بازارهای عمده می توان بازار مرجقل، ضیابر، گوراب زرمیخ، صومعه سرا و پنجشنبه بازار طاهرگوراب که دیگر رونق ندارد، را نام برد. وجود بیش از ۱۸۰ مسجد و بقاع متبرکه در اقصی نقاط شهرستان معرف مذهبی بودن این دیار و علاقه آنان به ائمه اطهار است.

 

شهرستان صومعه سرا از مناطق زیبا و دیدنی استان گیلان است که به دلیل ناشناخته بودن از دید مسافران و حتی مردم این شهرستان دور مانده‌ است. ناشناخته ماندن این شهرستان موجب شده تا نتواند به عنوان یک منطقه گردشگری برای مسافران جاذبه داشته و دیدنی به نظر آید. شهرستان صومعه سرا به دلیل قرار گرفتن در حاشیه جنوبی تالاب انزلی سالانه پذیرای پرندگان مهاجری از قبیل کیلار، فیلوش، خوتکای پرسفید و معمولی است که برای هر مسافری زیبا و خاطره انگیز است. در مدخل ورودی این شهر یک هتل به نام ابریشم وجود دارد که از نظر پذیرایی و اقامتی تا حد زیادی می‌تواند در حل مشکلات مسافران نوروزی مثمر واقع شود.

منطقه زیبا و کوهستانی «تنیان» واقع در بخش میرزاکوچک یا گوراب زرمیخ صومعه سرا، از نقاط زیبای طبیعی به شمار می‌رود که به دلیل طبیعت فرح‌انگیز و نشاط آور، منحصر به‌ فرد و از جاذبه‌های گردشگری طبیعی این شهرستان است. از مکان‌های مذهبی این شهرستان می‌توان به بقعه آقا سیدجعفر آقا و سیده خدیجه و سیده نساء نام برد. در اکثر روستاهای صومعه سرا هم بقعه‌هایی وجود دارد که می‌توان آنها را هم در فهرست مکان‌های مذهبی این شهرستان قرار داد. مانند امامزاده آقا سید پیر عباس که در روستای سیاه تن و در جوار رودخانه واقع است.

صنایع دستی استان گیلان شامل: «گلیم بافی، سرامیک سازی، بامبوبافی، مرواریدبافی (سبدبافی) قلاب دوزی، نازک کاری چوب، چموش دوزی، تولیدات دست بافت، معرق و مینیاتور، فرش بافی و… می‌باشد که از میان آنها حصیربافی که با ساقه گیاه لی (گیاه مرداب) و صوف انجام می‌شود، سرامیک سازی، تولیدات دست باف و… خاص صومعه سرا است.

شهرستان صومعه‌سرا را در واقع می‌توان خاستگاه ابریشم ایران دانست. ابریشم در واقع مهم‌ترین و شاخص‌ترین صنعت و سوغات صومعه سرا محسوب می‌شود که مطمئناً در کل کشور ایران بی همتاست. هرچند گیلان از نظر تعداد کارخانه‌های مربوط به صنعت ابریشم محدود است، ولی صومعه سرا از این نظر بسیار غنی است و البته جای پیشرفت فراوان نیز دارد. همچنین این چند کارخانه موجود در صومعه سرا در کل کشور نیز از اهمیت بسزایی در صنعت نوغان کشور محسوب می‌شوند.

 

کارخانه‌هایی که در گیلان به جمع‌آوری پیله کرم ابریشم و خشک کردن و انبار کردن و عرضه آن به بازار هستند بسیار محدودند و در محدوده صومعه سرا قرار دارند. این کارخانه ها عبارتند از:

کارخانه پیله خشک کنی کسماء که به‌وسیله شرکت پیله ور ساخته شد ولی دستگاه آن که ژاپنی است به‌ وسیله شرکت ایران نصب شده‌است.
کارخانه پیله خشک‌کنی طاهرگوراب که دستگاه آن از نوع ژاپنی جدید است. در حال حاضر تنها شرکت ابریشم کشی شرکت (صنایع ابریشم گیلان) می‌باشد که سرمایه آن ۵۰۰ میلیون ریال بود. این کارخانه در روستای «شارم» از بخش‌های اباتر صومعه سرا در فاصله ۸ کیلومتری این شهر است. طبق آمار بدست آمده، صومعه سرا فاقد زمین زیر کشت بار و پیله نوغان و تولید تعداد نوغاندار است و دارای ۲ شعب تعداد تخم (جعبه‌است)
در ایران ۴ کارخانه ابریشم کشی وجود دارد. اولین واحد در شهرستان صومعه سرا،  دومین واحد در رشت که تعطیل می‌باشد و سومین واحد شرکت صنایع ابریشم شرق گیلان واقع در شهرستان لنگرود که با تولید سالیانه ۱۲۵ تن نخ ابریشم بزرگترین واحد تولیدی کشور می‌باشد و چهارمین واحد ابریشم طوس که در مشهد واقع شده‌است.

 

صومعه سرا از شهرستان‌هایی است که در غرب گیلان واقع شده واز شمال به بندرانزلی، از جنوب شهرستان فومن، از شرق به شهرستانهای رشت و شفت و از غرب به شهرستانهای ماسال ورضوانشهر محدود است که قرار گیری بر روی شاهراه ارتباطی و جاده بین‌الملل بویژه در منطقه ضیابر سبب شده سالها بعنوان قطب حمل و نقل غرب گیلان محسوب شود که همچون یک بندر کوچک روزانه محل مراجعه و بارگیری ده‌ها کامیون از اقصی نقاط کشور می‌باشد.

در قسمت کرانه‌های تالاب انزلی، جنگلهای خاص نواحی مردابی به مقادیر زیادی دیده می‌شود. در جنگلهای منطقه انواع درختان از جمله راش، توسکا، افرا نمدار، ممرز، سپیدار، اوجا، خرمالو، ارس، گردو و انجیل، و از همه مهم‌تر صنوبر وجود دارد. در صومعه سرا مناطق ییلاقی وجود ندارد ولی در قسمت دشت آن به مساحت ۱۱۵/۱۷ هکتار غنی می‌باشد. بیشتر گیاهان مراتع از انواع: مارجنگ، پونه، پیرگیاه، شبدر، هویچ وحشی، شاه پسند، گزنه و… تشکیل شده‌است.

شهرستان صومعه سرا کلاً در ناحیه جلگه‌ای قرار گرفته و به غیر از تعدادی کوه کم ارتفاع فاقد کوه و قلل است. کوه خمباراجی (خمبارژی) با ارتفاع ۹۴۶ متر در محدوده دهستان گوراب زرمیخ (تنیان) در ۲۰ کیلومتری غرب شهرستان صومعه سرا و کوه‌های سیاهکوه، سفیدلنگان کوه و پلنگ دره کوه حداکثر ارتفاعشان به (۱۲۰۰) متر می‌رسد.

 

رودخانه‌های مهم شهرستان صومعه سرا عبارت‌اند از:

پیش رود: این رودخانه از اتصال رودخانه‌های قلعه رودخان و گشت رودخان شهرستان فومن تشکیل شده که از روستاهای صیقلان گوراب، ماتک، لیف شاگرد عبور نموده و از کنار روستای سیاه درویشان به تالاب انزلی می‌ریزد. آن رودخانه در روستای سیاه درویشان  به نام رودخانه جمعه بازار نامیده می‌شود.
شاندری: این رودخانه از کوه‌های توالش سرچشمه می‌گیرد و از کنار صومعه سرا به سمت شرق انحراف یافته و به رودخانه مرغک ملحق می‌شود و وارد تالاب می‌شود.
پلنگ رود: این رودخانه از سیاه کوه صومعه سرا سرچشمه گرفته و وقتی به دهستان صومعه سرا می رسد، معروف به «ماسوله رودخان» می‌شود. این رود بعد از گوراب به سمت شمال شـرق و بعد از فتمه سر وارد تالاب می‌شود و از دیگر رودخانه‌ها رودخانه پسیخان و گازروبار است.

 

نوخاله
یکی از روستاهای سرسبز صومعه سرا، “نوخاله‌” است. در فاصله کمی از این روستا و در ساحل رودخانه عریض و بسیار زیبای نوخاله مرتع سبز وسیعی خود نمایی می‌کند که محل نگهداری و قرق اسبها و گاوها است. این صحنه بسیار زیبا و دیدنی است. این رودخانه با گذشتن از چند روستا از روستای سرسبز و توریستی سیاهدرویشان گذشته و به تالاب انزلی می‌رسد. “صوفیان ده” یکی از دهات بسیار زیبای این منطقه می‌باشد. این ده طبیعت بسیار زیبایی دارد. در این ده مجموعه تفریحی توریستی قشنگی بنام “گلبانگ دادو” احداث شده‌است.

 

 

منطقه کوهپایه ای تنیان

منطقه کوهپایه‌ای تنیان در بخش میرزا کوچک گوراب زرمیخ و در فاصله 45 کیلومتری از رشت و 17 کیلومتری صومعه سرا واقع شده و عبور رودخانه‌های زیبا از آن سرسبزی خاصی به این منطقه جنگلی و کوهستانی بخشیده است. در ابتدای جاده آسفالته بسمت تنیان منطقه کتال شاه واقع شده که پوشش انبوهی از درختان جنگلی آنرا فراگرفته است. تنیان منطقه‌ای توریستی بوده و دارای چشم‌اندازی زیبا از کوه در سمت چپ جاده است. در این روستا استخری بسیار زیبا دیده می‌شود که با پوشش جنگلی بسیار زیبا آراسته شده است. کمی بالاتر غار خونابکش دیده می‌شود. این غار دارای دهانه کوچکی می‌باشد و افراد زیادی از آن بازدید نمی‌کنند. بالاتر به دشت پلنگان می‌رسیم که پوشیده از درختان صنوبر و توسکا است. پس از آن روستای سیاه‌کوه قرار دارد که در آن پارک جنگلی دیده می‌شود و این جنگل پوشیده از درختان افرا, انار، آلوچه، ازگیل و باغ کرف میباشد. این منطقه نقش ییلاق را برای جلگه‌نشینان صومعه‌سرا بازی می‌کند و مردم برای گذران اوقات فراغت به این محل می‌آیند. این محور دارای روستاهای پراکنده و زیادی است که در کنار جاده و کوهپایه استقرار دارند. خانه‌های روستایی سنتی و زیبا است. دو منطقه زیبا در این محور وجود دارد؛ یک راه به سمت روستا و غار خونابکش، نارنج‌پره و راه دیگر به سمت تنیان می‌رود. در مسیر محله ی تنیان بنایی با نام “سردابه” واقع شده که یک بنای منفرد هشت ضلعی می باشد و در حال حاضر حدود نیمی از آن تخریب شده است. از سوی دیگر بعد از غار نارنج‌پره، روستای سیاه خانی است که امامزاده گرد کوه در آن قرار دارد. در ضلع مقابل آن امام زاده دوال کوه (دوعالم کوه) قرار دارد.

 

 

 

پل خشتی گوراب تولم

‌پل تاریخی گوراب تولم شهرستان صومعه‌سرا یادگار بجا مانده از دوران قاجاریه، در آستانه تخریب است. این پل در منتهی الیه شمال غربی روستای گوراب تولم صومعه‌سرا بر روی یکی از شاخه‌های فرعی رودخانه گازروبار و در جهت شرق به غرب قرار دارد.

‌کف گذرگاه پل در گذشته سنگ فرش بوده و قسمت‌های زیادی از آن بر اثر تردد وسایل نقلیه از بین رفته است. آثاری از قوسی کوچکتر در ضلع شرقی پل مشهود است و به تبع وجود دهانه‌هایی دیگر را در ساختار پل اشاره می‌کند که با کمی کاوش و خاکبرداری از اطراف پل این امر نیز ممکن می‌شود.

‌با توجه به ویژگی‌های معماری پل منحصر بفرد گوراب تولم، میراث فرهنگی گیلان در حفظ و مرمت این ابنیه تاریخی همت گمارد. پل خشتی گوراب تولم شهرستان صومعه‌سرا به شماره 1364 در 15 آبان ماه سال 1384 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

 

 

 

 

پل تاریخی گازروبار

این پل در جاده رشت به صومعه سرا و در نزدیکی صومعه سرا بر روی رودخانه گاز رودبار احداث گردیده است و  در دوره قاجاریه بازسازی اساسی شده است. پل دارای یک دهانه اصلی و دو دهانه فرعی کوچک است و در پایه های آن از مصالح سنگ و ملاط ساروج استفاده شده است.

 

 

 

 

مناره آجری در مناره بازار گسکر

‌مناره گسکر در بخش مرکزی از توابع شهرستان صومعه‌سرا در سر راه یک جاده قدیمی معروف به شاه عباسی واقع شده است. ارتفاع این مناره 29 متر و قطر آن در پایه 7 متر و در بخش فوقانی 2.35 متر است، این مناره در زلزله سال 69 گیلان به شدت آسیب دیده و هم اکنون در دست مرمت است.

 

 

 

 

 

 

حمام کسماء

حمام قدیمی کسما با بافت سنتی و پیشینه تاریخی 70 ساله خود، یکی از بناهای تاریخی شهرستان صومعه‌سرا به شمار می‌رود که در کنار راه جاده کنونی کسماء واقع شده است. این حمام دارای دو حوض آب سرد و گرم بوده است و آب آن نیز با آب رود و قنات تامین می‌شد. در قسمت‌های مختلف حمام معمار با استفاده از پوشش گنبدی و عرقچین‌های زیبا به مسقف کردن بنا همت گماشته است.

‌متاسفانه این حمام به علت رعایت نکردن اصول بهداشتی تعطیل شد و امروزه به صورت بنایی متروک و بلااستفاده باقی مانده است.

 

 

 

پل کسما

این پل در سه کیلومتری کسما، از توابع صومعه سرا، و در مسیر راهی واقع است که به دستور شاه عباس اول ساخته شده است. این راه از هشتپر به رشت منتهی می شد. بر همین اساس، دور از انتظار نیست که بنای پل نیز مربوط به همین دوره باشد. این پل ۲۵ متر طول و ۲۰/۴ متر عرض دارد و ارتفاع دهنه های بزرگ آن از سطح آب به ۵ متر می رسد. بنا دارای پنج دهانه کوچک و بزرگ آجری است که یکی از طاق های اصلی آن فرو ریخته و پایه های آن دارای آب برهایی برای سهولت جریان رودخانه است.

 

 

 

 

 

درخت 500 ساله روستای چمثقال

این درخت که از گونه مقاوم آزاد است. در روستای چمثقال صومعه سرا به نمادی از ایستادگی و سرزندگی تبدیل شده است .
قطر تنه این درخت در فاصله یک متری ریشه ۷ متر و نیم و در قسمت میانی حدود ۴ متر است .
ریش سفیدان محلی که به صورت سینه به سینه از نیاکانشان نقل می کنند، درخت آزادی که در روستای چمثقال قرار دارد، روزگاری نقش فانوس دریایی را برای کشتی های کوچک و ماهیگیران تالاب صومعه سرا داشت.
با آویزان کردن فانوس بر روی شاخه های این درخت به ماهیگیران و کشتی ها در تاریکی شب کمک می شد تا ساحل را پیدا کنند.