لوشان از جمله شهرهای بخش مرکزی شهرستان رودبار در استان گیلان ایران است. جمعیت لوشان در سال ۱۳۹۱، برابر ۲۸٬۹۰۰ نفر  برآورد شده‌است. لوشان در بین دوبخش عمارلو گیلان و مرکز بخش طارم سفلی واقع شده است. لوشان در میانه راه قزوین به رشت قرار دارد و آب و هوای آن گرم و خشک است. در لوشان اقوام آذری و لر ساکنند. البته احتمالا جمعیت دیلمی تبارها بر جمعیت دیگر اقوام چیره شده است. مردم از طریق کشاورزی ( پیاز و سیب زمینی و گندم ) وباغداری ( زیتون ) درآمدزایی دارند .

به دلیل عدم دسترسی به اسناد تاریخی و صرفاً با بررسی گفته‌های مردمی مشخص شده است که زندگی در این منطقه به صورت شهری تنها پس از ساخت کارخانه سیمان لوشان در حدود سال ۱۳۳۰ آغاز گردیده است. البته به دلیل وجود چند امامزاده معلوم می‌گردد که سابقه حضور جمعیت در این منطقه طولانی است. همچنین افزایش جمعیت لوشان در حدود ۲۰۰ سال قبل و با تبعید لرهای دوره زندیه اتفاق افتاده است. یادآور می‌شویم اکثر گویش‌ها در منطقه لوشان شامل: لری، ترکی، و کردی می‌باشد. حتی این قضیه برای شهر منجیل نیز صادق است. یکی از دلایل دیگر پیشینه تاریخی شهر لوشان، وجود پل تاریخی آن است که به گفته برخی به دوره قاجار بر می‌گردد. همچنین وجود کاروانسرای شاه عباسی خرزان که در نزدیکی لوشان قرار دارد، دلیل دیگری بر قدمت این منطقه می‌باشد. از دیگر عوامل اهمیت این شهر استراتژیک بودن مسیر قدیمی قزوین به رشت است که همیشه محل رفت و آمد مردم، لشکریان و بازرگانان بوده و در نتیجه لوشان به عنوان اقامتگاه مورد توجه قرار داشته است. البته در آینده با بررسی بیشتر اسناد قدیمی دولتی می‌توان اطلاعات بیشتری در این زمینه بدست آورد.

مختصری دربارهٔ پل تاریخی لوشان (اسامی دیگر: پل خشتی – پل آجری – پل قاجاری) پل خشتی لوشان:

این پل در شهرستان لوشان، جنوبی‌ترین شهر استان گیلان و در مسیر رشت – قزوین در فاصله ۹۳ کیلومتری مرکز استان، واقع است. پل خشتی لوشان روی رودخانه شاهرود (یکی از شاخه‌های سفید رود) ساخته شده‌ و یکی از جاذبه های گردشگری تاریخی شهر لوشان است. رابینو دربارهٔ این پل می‌نویسد: «پل لوشان بنایی زیبا از آجر است که مرکب از یک طاق کوچک و دو طاق بزرگ است و تاریخ بنایش به دوران خسروخان می‌رسد. روس‌ها شیب این پل را که تند بود ملایم نمودند». (در قرن نوزدهم، ساخته مهندس لوشانسکی روسی که به دستور دولت ایران به راه‌سازی مشغول بود) پل لوشان دارای چهار دهانه به ابعاد مختلف و نیز موج برگردان‌هایی در قسمت پایه‌ها است. کوره پوش‌هایی در میان پایه‌ها از سنگینی پل، می‌کاهد و در مواقع افزایش سطح آب، گذر رود را تسهیل می‌کند. طول کلی این پل ۱۰۰ متر و عرض آن هفت متر است. در دو طرف مسیر عبور عابر، جان پناه وجود دارد و کف پل با قلوه سنگ‌فرش شده‌است. پل لوشان پس از زلزله سال ۱۳۶۹ توسط اداره کل میراث فرهنگی گیلان، مرمت اساسی شد.

اقتصاد شهر لوشان ریشه در گذشته آن دارد و به زمان ساخت کارخانه سیمان برمی‌گردد. با هجوم مهاجران به این منطقه، شکل و شمایل شهر دستخوش تغییرات زیادی گردید. بطوریکه لوشان را تبدیل به یکی از شهرهای صنعتی نمود. پس از آن با ساخت کارخانه سیمان خزر این رونق دوچندان گردید.

از دیگر فعالیتهای اقتصادی این منطقه:

معادن زغال سنگ، سنگ آهک، پوزولان، سنگ لاشه، و . . .، نیروگاه برق شهرک صنعتی، شرکت‌های متعدد و پراکنده اطراف شهر،  مرغداریهای صنعتی و کشتارگاه، باغات زیتون کشت گندم و پیاز

 

دیگر جاذبه های گردشگری زیارتی شهر لوشان:

امامزاده محمد حنفیه علیه السلام به همراه دو تن دیگر از امامزادگان در روستای بیورزین در ۱۰ کیلومتری شمال شهر لوشان واقع می‌باشد.
قبرستان اصلی شهر در جوار امامزاده حمزه لوشان علیه السلام واقع در روبروی کارخانه سیمان می‌باشد.

هشت مسجد در شهر لوشان و سه مسجد در روستاهای اطراف شهر قرار دارند. حسینیه شهدای گمنام به همراه زیارتگاه پنج شهید گمنام نیز در کنار خیابان اصلی ساخته شده است.

 

روستای تاریخی انبوه: 

روستای تاریخی، توریستی و کوهستانی” انبوه ” در شمال ایران و در ‌۱۸۰ کیلومتری جنوب مرکز استان گیلان و ‌۱۱۶ کیلومتری نیمه‌شرقی شهرستان رودبار واقع شده است .این روستا در دامنه کوه‌های البرز شمالی در دل کوه و در امتداد گردنه “نواخان” با معماری پلکانی همانند ماسوله احداث شده به نحوی که حیاط هر خانه پشت بام خانه دیگر است و به همین دلیل به ماسوله دوم گیلان معروف شده است. بر اساس شواهد موجود قدمت سکونت انسان در روستای “انبوه” به ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد. همچنین محصولاتی مانند فندق، گردو، انار، زیتون، زغال‌اخته، آلبالو، زردآلو، گیلاس، سیب و گلابی از مهم‌ترین تولیدات مردم این روستا است که در بازارهای مختلف به فروش می‌رسد.

 

پل خشتی لوشان:

این پل که از جمله آثار تاریخی و قدیمی استان گیلان و شهر لوشان به شمار می‌آید، بر خلاف بقیه پل‌های خشتی که قوسی می‌باشند، به صورت پله‌کانی طراحی و ساخته شده است. در قسمت ورودی پل کتیبه‌ای وجود دارد که در اطلاعاتی راجع به تاریخ ساخت آن حک شده است. این پل که دارای موج برگردان‌هایی در قسمت پایه‌ها است، شیب تندی داشته و در دوره‌ای روس‌ها شیب تند آن را ملایم کردند. طول کلی این پل 102 متر و عرض آن 20/7 متر است. در دو طرف مسیر عبور عابران، جان پناه‌هایی تعبیه شده و کف پل با قلوه سنگفرش شده است. این پل دارای 4 دهنه است که 2 دهنه آن بزرگ و 2 دهنه کوچک است. بزرگ‌ترین دهنه 20/18 متر طول و 15 متر ارتفاع دارد و دهنه کوچکتر دارای 05/7 متر طول و 8 متر ارتفاع است. پل لوشان به علت زلزله سال 1369 آسیب دید اما توسط اداره کل میراث فرهنگی گیلان مرمت شد. پل تاریخی لوشان با عمری بیشتر از 200 سال قدمت رویدادهای گوناگونی از جمله تهاجم و عبور ارتش قزاق از پیکرخود، حمله قوای دولتی به جنگلی‌ها و زلزله دهشتناک خرداد 1369 را در حیات خود تجربه کرده است. پل خشتی لوشان قبل از ساخت مسیر کنونی قزوین ـ رشت و پل بتونی جدید، تنها راه ارتباطی دو سوی رودخانه شاهرود بوده است. پل خشتی لوشان از بناهای دوره قاجاریه است و بنا به روایت تاریخی در سال 1235 قمری روی رودخانه شاهرود در شهرستان لوشان ساخته شده است.

 

بقعه امامزاده حمزه:

آستان امامزاده حمزه (علیه السلام) در بخش مرکزی شهرستان رودبار، شهر لوشان واقع شده است. بناى قبلى بقعه که از خشت و گل ساخته شده بود، در سالیان اخیر آن را تخریب نمودند و بجاى آن بناى باشکوهى ساخته شد که داراى ایوان، گنبد و حرم است. این بنا به مساحت حدود 550 متر مربع است و از آجر و سیمان ساخته شده و گنبد کلاه‏خودى آن عینا شباهت به گنبدِ امامزاده هاشم دارد و نماى خارجى آن را روکش فلزى زده‏ اند. ارتفاع گنبد بیش از 4 متر است و در ساقه آن 12 پنجره جهت نورگیرى طرّاحى شده بود که ظاهرا آن را مسدود نموده و طاق نماهایى احداث نموده‏ اند. بقعه به شکل مربع مستطیل است و ایوان به پهناى 4×15 و ارتفاع 5 متر در جانب جنوب دارد که توسّط چند ستون استوار شده است. ضریح مشبک امامزاده از نوع استیل و آهنى است و ابعاد آن 1×2 متر مى‏باشد که از مرقد محافظت می کند و نماى زیرگنبد و دیوارهاى حرم و ایوان، آیینه‏ کارى زیبایى دارد. این بقعه داراى 14 اتاق زایرسرا و سرویس‏هاى بهداشتى و صحن وسیع است.

نام اصلی‌اش «محمد بن حَنفیه» است؛ اما مردم محلی آن را «امامزاده قل‌قلی» یا «غلتان» نامیده‌اند، حکایت این نام هم در روایت برخی مردم ریشه دارد که معتقدند برای حاجت گرفتن باید مسیری را غلتان طی کرد.

امامزاده حنفیه( قل‌قلی )

این امامزاده را در راه قزوین، گیلان، در 15 کیلومتری شهر «لوشان» و در روستای مرتفع «بیورزن» می‌توان یافت. آرامگاه این امامزاده را در ارتفاع 1045 متری ساخته‌اند. سنگ بنای آن در زمان آل‌ بویه گذاشته شد و در هر دوره، این بنا را به نحوی بازسازی کرده‌اند؛ اما ساختمان تاریخی امامزاده در زلزله‌ی رودبار سال 1368 کاملا فرو ریخت و دوباره ساخته شد. حالا شکل آن شبیه بیشتر امامزاده‌هایی است که در شمال کشور دیده می‌شود، ساختمانی آجری و مکعبی‌شکل با درها و پنجره‌های فلزی سبز رنگ و گنبد و مناره‌هایی طلایی.امامزاده حنفیه را بیشتر، مردم محلی و گیلک‌ها می‌شناسند؛ ولی با همان نام «قل‌قلی». هر سال هم جمعیت زیادی به‌مناسبت رحلت رسول اکرم (ص) برای زیارت به این امامزاده می‌آیند، خیلی‌ها هم این باور را دارند که برای گرفتن حاجت‌شان باید در این امامزاده غلت بزنند.
روایت است به این دلیل، این امامزاده را قل‌قلی می‌نامند که در زمان حیات حنفیه، ایشان داخل چاه می‌افتد یا شاید به چاه انداخته می‌شود، اسب ایشان طناب را داخل چاه می‌اندازد و با غلتیدن، محمد بن حنفیه را بیرون می‌آورد. نقل دیگری هم وجود دارد؛ بین یکی از امامزادگان و کفار درگیری می‌شود و در محلی که به شهیدگاه معروف است، به ایشان (محمد بن حنفیه) ضربه وارد می‌شود و از اسب می‌افتد و به حالت غلتان از آن مکان به محل دفن کنونی‌اش می‌رسد و به شهادت می‌رسد. برای همین سال‌ها است مردمی که به این امامزاده می‌آیند، طبق همین روایت‌ها، مسیری را غلت می‌زنند تا حاجت بگیرند.

 

 

روستای خرم کوه

روستای خرمکوه در فاصله پنجاه و دو کیلومتری شهر لوشان در ارتفاع هزار و ششصد و یک متری از سطح دریای آزاد در جنوب استان گیلان، قسمت البرز غربی قرار دارد.
در شمال روستا کوه میله سنگ، در غرب روستا کوه هزارخال، در شرق روستا کوه‌‌‌های منتهی به روستای کلیشم و در جنوبی‌‌ترین قسمت روستا، روبروی روستا کوه نواخان قرار دارد.
مردم این روستا برای انجام کارهای اداری به جیرنده مرکز بخش عمارلو یا به شهر رودبار مرکز ‏شهرستان رودبار مراجعه می‌کنند.
روستای خرمکوه دارای صد و هفت خانوار و جمعیتی در حدود سیصد و چهارده نفر می باشد و به گویش تاتی (دیلمی، گیلکی) تکلم می‌کنند.

تاریخ بخش عمارلو و تاریخ روستاهای آن، پر از نشانه هایی می باشد که حکایت گذشته این منطقه می باشد. در روستای خرمکوه، آثار باقی مانده از گذشته چندین مورد است که چند مورد از آثار تاریخی خرمکوه به شرح زیر است:
1- قلاکوتی: دو قلعه روبه روی هم ،که محل دیده بانی و در دو طرف راه می باشد.
2-بقعه امامزاده طاهر خرمکوه: بقعه امامزاده طاهر (ع) روستای خرمکوه در بخش عمارلو شهرستان رودبار واقع در ارتفاع چهارصد متری کوه هزارخال دارای بنایی با یک اتاق و ایوان به مساحت تقریبی پانزده متر مربع با صندوق و دیوارهای نقاشی شده می باشد که قدمت آن به دوران قاجاریه باز می‌گردد. این بقعه در حدود سال هزار و سیصد و سی و پنج بر اثر سیلاب ویران شد و در آن سال تجدید بنا گردید که در زلزله معروف رودبار به کلی تخریب شد و اکنون محل مرقد به وسیله اتاقکی سنگ و گل به شکل مربع به ضلع دو و نیم متر پوشیده شده است.
3-اسیو روخونه (باقی مانده آسیاب آبی) در آسیاب رودخان.
4-قبور و آثار حفاری‌‌های غیر مجاز در زمین‌های کشاورزی دیم در کاکول سر، بره سر، زردبره، لابلا، پس رو و بسیاری از نقاط دیگر که به دلیل بی توجهی و تخریب توسط سودجویان تقریبا نابود شده اند.
5-سکونتگاه و غارهای اولیه، از جمله غار اسکلچک.

روستای تاریخی خرمکوه از نظر معماری با توجه به مصالح به کار رفته (خشت خام، سنگ، چوب، ملاط، کاه گل) با بافت پیچیده و درهم دارای ویژگی و اهمیت خاص خود است. این روستا با داشتن چهار محوطه شاخص فرهنگی، تاریخی، باستانی، مربوط به دوره‌‌های پیش از تاریخ و تا دوران تاریخی را شامل می شود. سه محوطه گورستانی به نام‌‌های قبرستان کاکول سر، بره سر و بیلیش و یک محوطه استقراری تاریخی به نام قلاع کوتی (دو قلعه روبروی هم) است که از دیدگاه باستان شناسی در استان گیلان و بخش عمارلو اهمیت دارد.
روستا درکنار رودخانه بزرگ “اسیو رودخان” (آسیاب رودخان)، شمشارود، توییل روخان (رودخانه گل آلود)، در پای کوه‌‌های هزارخال و میل سنگ واقع شده است و از این نظر محل خوبی برای سکنی گزیدن انسان‌ها در طول سال‌‌های گذشته بوده است.
شاید وجود رودخانه و منابع آبی بالادست روستا دلیل اصلی استقرار ساکنان اولیه این محل بوده، همچنین وجود کوه‌‌ها پناهگاه خوبی برای آن‌‌ها بوده و در کنار این امکانات اولیه دامداری، کشاورزی و صنایع بومی شکل گرفته است.
در سال‌‌های دور مکتب خانه جایگاه تعلیم و تربیت اطفال در روستای خرمکوه بوده است، ملا اشرف، ملا مقام، ملا حمزه و … از ملاهای معروف روستا بوده اند.
مرحوم قربانعلی نظری از جمله کسانی بوده که در روستاهای بخش دیلمان به مکتب داری مشغول بوده است. اولین مدرسه روستا در دهه‌ی چهل، در روستا دایر شده و در همان سال‌‌ها حمام عمومی و آب لوله کشی عمومی راه اندازی شده است. در هر کوچه ای شیر آبی و جایگاهی درست شده بود که مردم از آن جا آب بر می‌داشتند. متاسفانه هم اکنون روستای خرمکوه بعد از آسیب دیدگی زلزله 69  فاقد آب لوله کشی بهداشتی می باشد.

برای رسیدن به روستای خرمکوه یک مسیر اصلی و سه مسیر فرعی وجود دارد:
1- مسیر اصلی، از مرکز استان، رشت به شهر لوشان (شهر آفتاب گیلان) ، امامزاده محمد حنفیه، روستای بیورزین ، معدن سنگرود ،جیرنده ، یکنم ،خرمکوه
2- از استان قزوین به لوشان در ادامه به مقصد خرمکوه که همان مسیر بالاست.
3- استان قزوین ، دستجرد ، انبوه، ویه ناوه، خرمکوه
4- رشت، رستم آباد، بره سر، خرمکوه
5- سیاهکل، توتکی، لاروخانی، دیلمان، جلیسه، خرمکوه
6- رودسر، رحیم آباد، ملکوت، سه راهی دیلمان ، جلیسه، خرمکوه