آستانه اشرفیه مرکز شهرستان آستانه اشرفیه در استان گیلان است. آستانه اشرفیه در ۳۵ کیلومتری رشت واقع شده و فاصلهٔ آن تا شهر لاهیجان ۷ کیلومتر است. همچنین از شمال به بندر کیاشهر و به فاصلهٔ ۱۷ کیلومتری قرار دارد. این شهر علاوه بر موقعیت جغرافیایی مناسب، به دلیل داشتن رودخانهٔ سفیدرود در دل خود خاک بسیار حاصلخیزی نسبت به شهرهای مختلف گیلان دارد. زیرا این رودخانهٔ با ارزش، آبرفتهای خوبی را با خود میآورد. به همین دلیل باغهای کشاورزی در کنارهٔ سفیدرود در این شهر به وفور دیده میشود. یکی از مزیتهایی که رودخانهٔ سفید رود به شهر آستانه میدهد، عدم سیلاب در این شهر است. زیرا با وجود بارانهای فراوانی که در طول زمستان و پاییز میبارد؛ سفیدرود آبها را به سمت خود کشیده و به دریا میراند. در گذشته این شهر در ساحل سمت چپ سفیدرود قرار داشت اما با تغییر مسیر رودخانه، هم اکنون در سمت راست این رودخانه قرار گرفته است.
دهستانهای چهارده، کیسم «کماچال» نیاکوه (kisom)، دهشال، دهسر، کورکاء، دهکاء از جمله دهستانهای شهرستان آستانه اشرفیه میباشد.
بادام زمینی، ابریشم، برنج، چای و حبوبات از مهمترین محصولات آستانه هستند که سه محصول بادام، ابریشم و برنج آستانه از شهرت جهانی برخوردار است و از مرغوبترین انواع آن است.
۹۰ درصد بادام زمینی کشور در آستانه اشرفیه تولید میشود. در حالی که در ایران بادام زمینی فقط به صورت آجیل استفاده میشود، در کشورهای پیشرفته از این محصول برای تولید حدود ۲۰۰ محصول آرایشی، بهداشتی و غذایی استفاده میشود. مصرف بادام زمینی برای پیشگیری از بیماریهای قلبی، عروقی، سرطان و آلزایمر بسیار مؤثر است.
این شهر در گذشته کوچان نامیده میشد. کوچان یعنی محل زندگی کوچها. کوچ از ساکنان قدیمی گیلان به شمار میروند و در بسیاری از متون باستانی نامشان با بلوچها آمده است. بلوچها در قرنهای دوم و سوم هجری از گیلان کوچ کردند و به جنوب شرقی ایران رفتند. کوچها به منطقه جلگهای و دو سوی سپیدرود آمدند و گروهی در کوچسفهان امروز و گروهی دیگر در آستانه امروز یا کوچان پیشین ساکن شدند و نام خود را بر این دو ناحیه نهادند و پس از تدفین پیکر سید جلالالدین اشرف که نوشتهاند پسر موسی کاظم بوده در این شهر، نام آن به آستانه اشرفیه تبدیل شد.
آداب و رسوم
چادر واوینی
مدتی پس از مراسم اسباب واچینی و قبل از عقد، مادر داماد همراه با عمه داماد و چند نفر همسایه و یک نفر خیاط به خانه عروس میروند و چادر عقد عروس را برش داده و با نخ کوک میزنند. این مراسم برای اعلام نزدیکی جشن عقد و اجازه به عروس که لباسهایش را برای مراسم عقد آماده کند.
از دیگر آداب و رسوم قابل ذکر این شهر مراسم پنجشنبه بازار است که روزهای پنجشنبه هر هفته گروهی از روستاییان اطراف را به آنجا میکشاند. اما هنگامی که رابینو از این شهر بازدیده کرده است می گوید: در این روزها که روز مبادله کالا بین شهر و روستا بود، روستاییان برای تهیه لوازم زندگی به شهر آمد و شد داشتند.
آرامگاه پیرجنگلی
آپیر جنگلی از مشایخ صوفیه بود. مقبره وی در بازكیاگوراب، میان آستانه اشرفیه و لاهیجان واقع شده است. بنای بقعه، ساختمانی قدیمی و آجری است. كف آن با كاشیهای سبز قدیمی فرش شده است. سقف صحن دارای تاق مدور است كه گنبد بنا در زیر بام آن پنهان مانده است. دیگر ویژگی بقعه، وجود مقرنسهای گچی است كه با ظرافت ساخته و سفیدكاری شدهاند. یك ضریح چوبی بزرگ و مشبك، در میان صحن قرار دارد كه صندوق مرقد را در بر گرفته است. مسجد قدیمی آبادی متصل به بقعه است. پوشش بام مجموعه نیز از سفال است.
پل خشتی نیاکو
این اثر در تاریخ 2 بهمن 1382 با شماره ثبت 10789 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پل نیاکو بر سر راه لاهیجان به رشت واقع شده است. جاده ای که از لاهیجان به حاجی آباد و بازکیاگوراب امتداد می یابد و در روستای بازکیاگوراب به سه شاخه تقسیم می شود. اولی به طرف سیاهکل، دومی به تجن گوکه و سومی به نیاکو، آستانه، لولمان، کوچصفهان و رشت می رود. این پل در مسیر سوم و نزدیک آبادی نیاکو بنا شده است. طول پل 50 متر و از دو چشمه کوچک تشکیل شده است. ارتفاع پل از سطح رودخانه تا بلندترین نقطه ی آن 6 متر است. پل آجری نیاکو احتمالا مربوط به دوره صفویه است. در ساخت آن آجر، سنگ و ملات ساروج به کار رفته است.
پل خشتی تجن گوکه
این پل که روی رودخانه شیمرود ساخته شده، دارای دو چشمه با طاق جناقی است و در پایههای میانی و جانبی آن اتاقکهای کوچکی برای بیتوته کاروانیان در نظر گرفته شده است. طول پل خشتی تجن گوکه 60 متر و عرض آن 4/25 و ارتفاع کلی آن بیش از 7/5 متر است. مصالح به کار رفته در این پل آجر، سنگ و ملات ساروج است. آستانه اشرفیه 32 کیلومتر از مرکز استان گیلان فاصله دارد و روستای تجن گوکه در 6 کیلومتری غرب این شهرستان قرار دارد.
مسیری که پل تجن گوکه روی آن ساخته شده در طول تاریخ، یکی از مسیرهای مهم ارتباطی به شمار میرفت. پل، روی بستری مقاوم ساخته شده و در حال حاضر با ساخت کانالهای آبی در اطراف رودخانه، مسیر رودخانه زیر پل تغییر کرده و زیر پل، رودخانهای جریان ندارد اما قسمتی از شمال رودخانه به صورت مرداب درآمده است.
پل خشتی تجن گوکه یک پایه در وسط رودخانه و دو پایه در دو طرف دارد. پایهها از آجر ساخته شده و دو دهانه بزرگ با طاقهای جناقی دارد. پل خشتی تجن گوکه در سال 1355 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 1432 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
آرامگاه دکتر محمد معین
آدرس: گیلان، آستانه اشرفیه، میدان دکترمعین، جنب کتابخانه
دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ معین ﺻﺎﺣﺐ اﺛﺮ ﻣﻌﺮوف ﻓﺮﻫﻨﮓ معین که از ﻣﻔﺎﺧﺮ و ﺑﺰرﮔﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب اﯾﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رود، در شهر رشت زاده شده و آرامگاه وی درآستانه اشرفیه در ۳۵ کیلومتری رشت واقع شده است.
دکتر معین اولین کسی بود در ایران که در رﺷﺘﻪ ادبیات ﻓﺎرﺳﯽ درﺟﻪ دﮐﺘﺮی ﮔﺮﻓﺖ. ﺑﻨﺎی یادﺑﻮدی ﺑﺮ ﻣﺰارش ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﭼﻨﺪ ﺿﻠﻌﯽ و ﺑﺎ آﺟﺮ و ﻃﺎق ﻫﺎی ﻫﻼﻟﯽ و ﺑﺎمﺳﻔﺎلین ﺑﺮ ﭘﺎ شد و اﻣﺮوزه ﻣﺤﻞ ﺑﺎزدید ﮔﺮدﺷﮕﺮان ایراﻧﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ شده است .
آرامگاه سید جلال الدین اشرف
سید جلال الدین اشرف از فرزندان موسی کاظم و تنها برادر تنی رضا است. سید جلال الدین اشرف در شهرستان آستانه اشرفیه واقع در ۳۵ کیلومتری شهر رشت مدفون است. بارگاه سید جلال از قدیمالایام پذیرای گردشگران بومی وغیر بومی که به قصد زیارت به شهرستان آستانه اشرفیه سفر میکردند، بوده است. این بارگاه از نظر موقعیت جغرافیائی در مرکز شهر آستانه اشرفیه واقع شده و یکی از عوامل پیشرفت شهرستان شده است.
مهمترین اثر تاریخی و دیدنی این شهر همان بقعه سیدجلالالدین اشرف است. این بنا را ظاهراً نخستینبار در ۳۱۱ق/۹۲۳م گوهرشاد خانم دختر کیارستم بنا نهاد و زینت کرد. به روایت نویسنده کتاب سفرنامه استرآباد و مازندران، در ۱۲۷۵ق/۱۸۵۸م هنگامی که میخواستند این آستانه را که خراب شده بود دیگر بار بسازند، به کتیبهای دست یافتند که در آن نام گوهرشاد خانم را در سال یاد شده این بنا را تعمیر کرده و ساخته است، آمده بود. اما این روایت را دیگر اسناد تاریخی تأیید نکردهاند. پس از ۱۲۷۵ق/۱۸۵۸م چندبار دیگر بنای این بقعه گرفتار سیلابهای سفیدرود گردید و یکسره از میان رفت.
آخرینبار در ۱۳۵۰ش این بقعه را که خراب شده بود بهطور کلی تجدید بنا کردهاند، گنبد قدیم را از بین برده و گنبد جدیدی بر روی آن ساختهاند. در نقشه فعلی، مسجدی که معروف به مسجد جنب حرم است. در حد شمالی امام زاده قرار دارد. مساحت فعلی آن ۸۸/۰۴۹‘۳ مـ ۲ است که از این مقدار ۰۱۶‘۱ مترمربع آن موقوفه مدرسه جلالیه است.
در ساختمان این امامزاده سابقاً منارهای نیز وجود داشته است، اما در بنای فعلی آن مناره وجود ندارد. در بازسازی نهایی ضریح جدیدی نیز برای آن ساخته و ضریح قدیم را به امامزاده آقاسیدمحمد بردهاند.
از دیگر بناهای تاریخی این شهرستان، بقعه آقا سید محمد بن امام جعفر صادق علیهالسلام در آستانه اشرفیه، بقعه آقاسیدحسن بن امام موسیکاظم علیهالسلام در دهکده سیاه کوچه آستانه، بقعه آقاسیدمحمدبن امامرضا علیهالسلام در کماچال آستانه، بقعه آقاپیر مزار در نیاکوی آستانه و چندین بقعة دیگر در روستاهای این شهرستان و نیز مسجد دهشال است.