سیاهکَل یکی از شهرهای استان گیلان است. شهر سیاهکل ترکیبی است از سه روستای کلسر و کدوبنک و برفجان و حدود ۱۵۰ سال پیش بر پایه تلاش حبیب‌الله خان مشیرالممالک برپا شده است. نام محلی سیاهکل بدان‌گونه که مردمش تلفظ می‌کنند، سی کل است. سی به معنی صخرهٔ بزرگ و کوه با شیب تند است و کل به معنی آبادی و در واقع نام سیاهکل به معنی آبادی کنار کوه با شیب تند است.

سیاهکل یکی از شهرستان‌های خوش آب و هوای استان گیلان، دارای جاذبه های گردشگری تاریخی و طبیعی فراوانی است. تقریباً از سه منطقه تشکیل شده که شامل منطقه آبرفتی که حاصل بر جای ماندن گل و لایی است که رودخانه‌ها با خود آورده‌اند و همچنین رسوبات دریا در زمان‌های کهن و منطقه کوهپایه‌ای بسیار زیبا با جنگل‌های راش  و همچنین منطقه کوهستانی که تا نیمی از سال معمولاً در آن برف هم وجود دارد.

از معروف ترین روستاهای سیاهکل می توان از اشکجان پهلو، دهبنه، لشگریان، بیدرون، بالا شاده، چهارشاهی محله اِزبرم، کیاسرا، اسپیلی، آسیابر، بالارود، توتکی، میکال، کوه پس، کلک، دیارجان، عاشورآباد، نوروزمحله، موشا، فشتال، لیش، گولک، سیکاش، مهربن، لمش، اسپیلی، اشکجانپهلو، میکال، دهبنه و لیشو موشا نام برد.

شهرستان سیاهکل از لحاظ ژئومرفولوژی از دو ناحیه عمده کوهستانی و جلگه ای تشکیل شده که ناحیه کوهستانی ، بخشی از دامنه های شمالی رشته کوه البرز است و مهمترین ارتفاعات آن درفک و شاه نشین است . ناحیه جلگه ای بخش مهمی از جلگه پهناور گیلان به شمار می رود .

شهرستان سیاهکل دارای دو نوع آب و هوا است. آب و هوای معتدل خزری ، با تابستانهای ملایم و مرطوب و زمستانهای خنک و مرطوب آب و هوای کوهستانی ، تابستانهای معتدل و زمستانهای سرد وخشن. با توجه به بارش فراوان در نواحی کوهستانی رودخانه های متعددی در این منطقه جریان دارد . این شهرستان دارای سابقه تاریخی درخشانی است. دیلمان خاستگاه یکی از قدرتمندترین سلسله های حکومتی ایران به نام آل بویه است که حتی توانستند بغداد را نیز تصرف نمایند . ساکنان اصیل این منطقه دیلمی ، گالشی هایی هستند که در دامنه های درفک و ییلاقات مجاور زندگی می کنند. اقتصاد این شهرستان متکی بر کشاورزی و دامداری است.

 

محوطه و گورستان باستانی مراد علی تپه

مربوط به اواخر هزاره دوم ه. ق. – اوایل هزاره۱ قم است و در شهرستان سیاهکل، بخش دیلمان، دهستان دیلمان، روستای «لور» واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۱۵۴۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

 

 

قلعه گرماور در فاصله 1000متری ضلع غربی روستای «گرماور» در 58 کیلومتری شهرستان سیاهکل بر فراز کوهی بلند و صخره ای قرار دارد . فاصله این قلعه تا روستا که بر روی بقایای آثار دوره ساسانی بنا شده و در شمال شرق قرار گرفته، ۳ کیلومتر می باشد. روستای گرماور در میان دره نسبتا تنگی واقع شده که در زمین لرزه سال ۶۹ کل روستا ویران شد. آب و هوای روستا در زمستان ها سرد و نیمه خشک و در تابستان گرم می باشد. محدوده این روستا فاقد پوشش گیاهی و جنگلی است. رودخانه چاکرود در جنوب روستا جاری است و از مهمترین آثار فرهنگی و تاریخی روستای گرماور، قلعه و برج گرماور می باشد. کوه گرماور با توجه به موقعیت سوق الجیشی مکان مناسبی جهت نظارت بر دشتهای اطراف می باشد و سطح کوه مملو از قطعات سفالینه های پیش از اسلام و به ویژه دوره اسلامی است، به ترتیب سفالینه های قرمز رنگ، نخودی رنگ و سفالهای لعابدار آبی رنگ و سبز رنگ و به ندرت هفت رنگ دوره اسلامی در سطح تپه پراکنده و قابل رویت می باشد. از بنای اصلی قلعه فقط برج دیدبانی آن برجای مانده و در قسمت غربی برج آثاری از پی ساختمان قابل رویت است و در برخی نقاط در مقاطع ایجاد شده آثار خشت های قرمز رنگ حاکی از وجود بنایی در ادوار گذشته به چشم می خورد و قسمت تحتانی برج از قطعات سنگ تراش داده شده با ملاط گل و یا آهک احداث شده و در بخش فوقانی آن نیز از خشت خام استفاده شده است. این قلعه را به قرن سوم و چهارم هجری نسبت داده اند.

 

بشکافته سنگ

منطقه ی بشکافته سنگ در روستای “ملومه”، در ۸ کیلومتری بخش دیلمان قرار دارد. بشکافته سنگ به عنوان یک اثر زیبای طبیعی، شکافی سنگی و بزرگ به طول ۱۰۰ متر وارتفاع ۵۰ مترِ که انتهای آن بن بست است. درون شکاف منطقه بشکافته سنگ مسیرهایی برای سنگنوردی وجود دارد.

 

 

 

 

پناهگاه گیلارکش

فاصله ی روستای “گیلارکش” از سیاهکل 37 کیلومتر می باشد. این منطقه کوهستانی دارای آب و هوای سردسیری است. پناهگاه سنگی گیلارکش، در شمال روستای گیلارکش واقع شده است که از توابع دهستان پیرکوهِ دیلمان است و در سمت پایین روستا، در ارتفاع 1780 متری، روی دیواره ی صخره ای قرار گرفته است.

در این دیواره صخره ای، چندین سوراخ به ابعاد متفاوت وجود داشته که بر اثر زلزله ی سال 69 بیشتر آنها بسته شده است. این پناهگاه، به سمت شرق و مشرف به رودخانه ی گیلارکش است. آب این پناهگاه، از رودخانه گیلارکش تامین می شده است. دهانه ی اصلی پناهگاه، یک و نیم متر عرض و حدود 2 متر ارتفاع دارد. درباره این پناهگاه پژوهش های همه جانبه صورت نگرفته و در حال حاضر چوپانان منطقه از این پناهگاه استفاده میکنند.

 

 

 

در شهرستان سیاهکل قرار گرفته است کاروانسرا در سمت راست ساحل شیم رود و محل تلاقی آب شیم رود و بابا کوه واقع شده است و در سال ۱۳۷۵ به شماره ۱۷۸۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است. تی تی در زبان گیلکی به معنی “شکوفه” است، در زبان گیلکی مانند زبان انگلیسی جای صفت و موصوف بر خلاف زبان فارسی است بنابراین تی تی کاروانسرا به معنی کاروانسرای شکوفه می باشد.

این کاروانسرا، آن هم در روزهایی که کاروانسراهای کمی در شمال کشور ساخته می شد، گوشه ای از اهمیت مسیر عبوری سیاهکل و موقعیت استراتژیک این شهر را روایت می کند. روایتی که البته این روزها به دلیل بن بست بودن ناقص و ناتمام باقی مانده است.

از زمانی که عمه یکی از شاهان صفوی، تصمیم گرفت کاروانسرای زیبایی به نام خود بنا کند، بنیان یکی از قدیمی ترین بناهای سیاهکل گذاشته شد. بنایی سنگی و آجری که تاریخ ساخت آن به دوران صفویه بر می گردد و اگر گذارتان به آن بیفتد، می توانید ساختمانی از سنگ رودخانه ای، آجر و ملات گچ و ساروج را ببینید که در مسیر راه کاروانی دیلمان به لاهیجان بر سر دوراهی رودخانه باباکوه و میثم ‌رود احداث شده است، دارای حیاط مرکزی و ورودی هشتی ‌مانند و دو ایوان در اطراف هشتی است. جایی درست در ۱۰ کیلومتری جاده سیاهکل به دیلمان و بر پای تپه ای نسبتا بلند و سرسبز که در گذشته راه اصلی کاروان رو از لاهیجان به دیلمان و طالقان بوده است.

 

 

قلعه کوتی

تپه هایی به صورت خاک ریز های دستی که دارای ویرانه هایی از گورستان مربوط به عصر آهن و بقایایی از دیوار های قلعه ی مر بوط به دوره ساسانی است در فاصله ۷۰۰ متری شمال روستای کوه پس و ۶ کیلومتری شرق دیلمان ،دیده می شود این مجموعه در بین مردم منطقه معروف به قلاکوتی های کوه پس است . راه دسترسی به آن از جاده سیاهکل به اسپیلی است .بعد از اسپیلی باید مسافتی حدود ۴ کیلو متری را به سمت شرق طی کرد تا به ابتدای روستای کوه پس رسید و سپس وارد اراضی گندم و جوی روستا شد . بعد از آن باید مسیری ۷۰۰ متری را طی کرد تا به قلا کوتی های کوه پس رسید .

 

 

 

قدمت این بنای ارزشمند براساس مطالعات و تحقیقات میدانی به اواخر دوران قاجار می‌رسد. در شهر سیاهکل در سال 1384 به شماره 15223 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.این بنا در دو طبقه و زیربنای 212 مترمربع و با 13 اتاق بصورت قرینه ساخته شده است و معماری این بنا متناسب با سبک معماری سنتی گیلان است. سقف شیروانی با پوشش سفال که در نمای بیرونی آن گچبری‌های بسیار زیبا بکار رفته است و در داخل نیز گچبری و آیینه‌کاری‌های زیبا به چشم می‌خورد

اتاق پذیرایی آن دارای ارسی (نوعی پنجره مشبک که لنگه‌های آن در داخل چارچوب بصورت عمودی حرکت می‌کنند) بوده و طرح‌های منقوش بر روی دیوارهای آن حک شده است. در نمای ساختمان چفدهای نیم دایره‌ای بکار رفته که یکی از نشانه‌های دوره ساخت بنا است. بطور کل معماران کهن از اینگونه چفدها بدلیل ناپایداری در ایستایی در ساخت بنا استفاده نمی‌کردند ولی در دوره قاجار بدلیل الگوبرداری از معماری غرب اجرای اینگونه چفدها رواج یافت.

استفاده از شکل‌های بیضی یا خورشیدی در نمای ساختمان نیز از مواردی است که در این بنا همانند سایر بناهای دوران قاجاریه به چشم می‌خورد. از ویژگی‌های این بنای تاریخی آن است که بنای عضدی بر روی سکو و در دو طبقه ساخته شده است، الگوی فضایی بنا برگرفته از الگوی سه بخشی در طراحی خانه‌های مسکونی است. در این الگو فضای اصلی در وسط و فضاهای فرعی در دو طرف آن قرار دارند. فضای ارتباط دهنده میان فضاهای اصلی و فرعی راهروها می‌باشند.

جالب اینجاست که ورودی به طبقه همکف از سمت شرق و غرب بنا میسر است این در حالیست که از شرق از طریق 3 ورودی و از غرب از طریق 4 ورودی به بنا راه دارد و هر کدام از این ورودی‌ها متعلق به یک اتاق می‌باشند.

 

حمام تاریخی دیلمان

در ۵۰ کیلومتری شهر سیاهکل و در ابتدای بافت شهری دیلمان در ارتفاع ۱۴۶۶ متر از سطح دریای آزاد ودر مجاورت کوچه میراث فرهنگی و قبل از میدان اصلی شهر قرار داشته و به حمام میر بلوک نیز شهرت دارد.ارتفاع آن از منظر بیرونی کمتر از دو متر نسبت به کف خیابان اصلی است . دور آن با فضای خالی شبیه خندق از زمین های مرتفع حاشیه جدا می شود . سقف حمام دارای سه گنبد است . گنبد ها با شیشه های ضخیم نور گیر به صورت مشبک پوشانده شده اند . میراث فرهنگی مرمت و آماده سازی حمام را انجام داده است.شالوده اصلی بنا از سنگ، دیوارهای آن از آجر، ملات به کار رفته در آن ساروج و نورگیرهای بالای گنبدها از جنس مرمر شفاف است.

ین بنا به احتمال بسیار زیاد متعلق به دورۀ صفوی می باشد که در دوره های مختلف ضمن اضافه کردن الحاقات، مورد بازسازی واقع شده است. برخی کارشناسان نیز معتقدند ساخت این بنا به دورۀ ایلخانی باز می گردد. بخشی از این اثر تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده و به شماره ثبت ۳۰۴۳ در ردیف آثار میراث فرهنگی ثبت گردید. این بنا زیر انبوهی از گل و لای مدفون شده بود و به دستور میرزاعلی میر بلوک از زیر لایه های خاک بیرون آورده شده و مورد تعمیر و بهره برداری قرار گرفته است.

حمام دارای یک صحن مرکزی ۸ضلعی است که ۴ضلع بزرگ و ۴ضلع کوچک آن به صورت یکی در میان قرار گرفته اند. بدین شکل که چهار صحن دیگر در چهار جهت اصلی محوطه مرکزی حمام را احاطه نموده اند همچنین در چهار گوشه (کنج) چهار اطاق یا محوطه برای گرم خانه و سردخانه و محل نظافت پا، تنویرخانه و سربینه ساخته شده است. سابقن سه پله به طرف پایین حمام امتداد داشت که افراد از آن طریق به داخل حمام می رفتند و یک حوض آب سرد برای شستشوی پا در جلوی سر بینه تعبیه شده بود که توسط افراد ساکن دیلمان قسمت سربینه درگاه ورودی تخریب شده است. تون حمام در پشت بنا ساخته شده و گرم خانه در بالای تون و خزینه حمام مابین گرم و سردخانه ساخته شده است.
در یکی از اضلاع بزرگ خزینه آب گرم و در سه ضلع دیگر ۳سکو به چشم می خورد، همچنین درهایی که در هر یک از اضلاع کوچک تعبیه شده اند به گرم خانه، سردخانه، سربینه باز می شود.

 

امامزاده تورار (سید ابراهیم)

در اراضی شمال شرقی کلیشم و در منطقه ای موسوم به فیروزکوه در سر راه جلیسه به کلیشم در یک دشت مرتفع نسبتا باز و در موقعیت جغرافیایی ۳۶ درجه و ۴۶ دقیقه و ۲۳ ثانیه عرض شمالی و در ۴۹ درجه و ۵۸ دقیقه و ۱۲ ثانیه طول شرقی و در ارتفاع ۲۲۰۰ متری از سطح دریاهای آزاد و در منطقه کوهستانی ناحیه سیاهکل، بقعه آقاسید ابراهیم فرزند امام موسی کاظم (ع) معروف به امامزاده تورار قرار گرفته است. محدوده مورد نظر فاقد پوشش جنگلی است و در زمستانها دارای آب و هوایی سرد پوشیده از برف، و بهار و تابستان دارای آب و هوای معتدل مرطوب بوده است.

دسترسی به بنای مذکور از طریق دو راه موجود میسر می باشد. یک راه دسترسی از طریق شهرستان سیاهکل بوده که پس از پشت سر گذاشتن روستاهای اسپیلی، میکال، گولک، چاکرود، بن زمین، پیرکوه، چمچال، ملامحله، جلیسه،و بعد ااز جلیسه به سمت ارتفاعات و به بنای مذکور میرسیم که به نظر می رسد این راه بهترین مسیر باشد و راه دسترسی دیگری از طریق شهرستان رودبار بخش عمارلو دهستان کلیشم به سمت فاراب بوده است.

 

شاه شهیدان

در منتهی الیه جاده سیاهکل به دیلمان و در فاصله ۲۰ کیلومتری خورگام- بردسر، روستایی زیبا به نام «شاه شهیدان» قرار دارد که هر ساله در بقعه دو تن از نوادگان امام سجاد(ع) این روستا، مراسم خاصی برگزار می شود. با توجه به ارتفاع نسبتا زیاد شاه شهیدان، با ورود به این روستا، مناظر زیبا و بی بدیلی از دیلمان و جلگه گیلان در معرض دید قرار می گیرد. صخره بلند اسپهبدان نیز با چشم اندازی زیبا و منحصر به فرد، در ضلع غربی روستا قرار دارد. با صعود به بالای این صخره، تمام مناطق جلگه ای گیلان مشاهده می شود. شاه شهیدان همچنین یکی از مسیرهای صعود به قله درفک به ارتفاع دو هزار و ۷۳۰ متر است. این مسیر با ترکیبی از کوه، مراتع سرسبز و جنگل های پوشیده از درخت، یکی از مسیرهای جذاب برای کوهنوردان جهت صعود به قله درفک محسوب می شود. قعه متبرکه شاه شهیدان، مزار مطهر امامزادگان محمد و هادی (ع) است که در این روستای زیبای کوهستانی قرار دارد. براساس باورها و اعتقادات مذهبی، هرساله، مراسم سنتی و مذهبی «علم واچینی» با حضور ده ها هزار نفر از علاقه مندان، در پیرامون امامزاده، با شکوه بی نظیری برگزار می شود.

 

 

 

 

قلعه کوتول شاه

قلعه کوتول شاه یکی از بناهای تاریخی سیاهکل است. دسترسی به قلعه از جاده سیاهکل به روستای موشا و پس از عبور از داخل جنگل امکانپذیر است.

کوتول شاه از حکمرانان معروف گیلان زمین و از دیار شلمان کنونی بود. اما اطلاعات زیادی از این حاکم مقتدر در دست نیست. د‍ژ کوتول شاه شلمانی بر فراز کوهی به ارتفاع تقریبی30 متر از آبادی‌های اطراف و در روستایی به نام موشا «میر شاه» یکی از 38 آبادی دهستان مالفجان در بخش مرکزی شهرستان سیاهکل است. قدمت این بنا به دوره‌ای مطابق با دوره «قلاع اسماعیلیه و دوره تیموریان» بر می‌گردد و نام روستاهای اطراف آن موشا «میرشاه» دیماسرا «پیرمیرشاه»، مرجانه و کوتول شاه است که حکایت از خاندانی حکمران در منطقه دارد. اهالی روستاهای مذکور معتقد هستند قلعه کوتول شاه راه‌های زیرزمینی نیز دارد که اکنون آثار کمی از آنها به‌جا مانده است.

قلعه کوتول شاه مربوط به دوره تیموریان است که این اثر باستانی در تاریخ 14 مرداد 1382 با شماره ثبت 9405 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. فرم قلعه کوتول‌شاه بیضی‌شکل بوده که زائده‌ای از طرف ضلع جنوبی به آن متصل است و قطر بزرگ قلعه از داخل دیواره‌ها 26 متر و قطر کوچک آن 9.7 متر، ضخامت دیواره‌های قلعه از 1.8 تا 4.2 متر متغیر است. در بخش جنوبی این قلعه و کنار زائده متصل به بنا دیده‌بانی دو طبقه با راه پله‌های ارتباطی آن نمایان است که ورودی و درگاه قلعه را تشکیل می‌دهد. فضای داخل قلعه از آب انبار در ضلع شرقی و دیگری «تاقی» که در مقابل آن و در ضلع غرب داخل بنا قرار دارد، تشکیل می‌شود. در داخل قلعه فضای مختلف وجود دارد که دو فضا قابل دیدن است. پوشش این فضا، اتاق‌های جناغی و قوسی شکل است که بیشتر بخش‌های آنها تخریب شده و اکنون این قلعه متروکه و بدون استفاده مانده و از خصوصیت بارز این قلعه تاریخی،  اشراف کامل بنا نسبت به محیط پیرامون خود است.