رَشْت به ( گیلکی: رٚشت) یکی از کلان‌شهرهای ایران، مرکز استان گیلان در شمال ایران، و مرکز شهرستان رشت است و مادر شهر استان گیلان و بخش‌هایی از استان‌های همجوار است. این کلانشهر همچنین بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر شمال ایران در بین سه استان‌های حاشیهٔ دریای خزر و بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر گیلک نشین جهان، بزرگترین سکونت گاه سواحل جنوبی دریای کاسپین محسوب می‌شود.. رشت سومین شهر گردشگر پذیر ایران است.

بر اساس سرشماری رسمی در سال ۱۳۹۵، جمعیت ساکن آن ۹۵۶٬۹۷۱ نفر بوده‌است. جمعیت شناور ثابت روزانهٔ شهر رشت به‌عنوان مادرشهر استان گیلان بالغ بر ۱٬۲۰۰٬۰۰۰ نفر است. جمعیت این شهر در تعطیلات و ماه‌های گردشگری سال بالغ بر دو میلیون نفر است.  رشت فشرده‌ترین شهر ایران به لحاظ نسبت جمعیت به وسعت است و ازلحاظ نسبت جمعیت در روز و شب نیز رتبه نخست کشور را دارد.

در شهر رشت لهجه‌های گوناگون از گویش بیه‌پس زبان گیلکی توسط مردم تکلم می‌شود.

آب و هوای رشت از جمله آب و هوای معتدل کاسپین و شبه مدیترانه‌ای است که دارای تابستان‌های گرم و شرجی و زمستان‌های سرد و مرطوب است. همچنین شهر رشت دارای رتبهٔ اول میزان بارش مراکز استان‌های ایران و به شهر باران شهره است.

رشت بیش از ۴٬۵ قرن پیش مرکز گیلان شد و در گذشته، مرکز استان یکم ایران بوده‌ است. همچنین این شهر نقشی کلیدی در بزنگاه‌های تاریخ ایران مانند انقلاب مشروطه، جنبش جنگل و انقلاب ۱۳۵۷ ایران داشت و با توجه به فرهنگ مردم آن و قرار گرفتن در جاده راه ابریشم از دیرباز به عنوان دروازه اروپا همواره به عنوان دروازه تمدن مدرن از آن یاد می‌شود و دارای پیشینه‌ای درخشان عرصه مبادلات خارجی بوده است.

این شهر در سال ۲۰۱۵ به شبکه شهرهای خلاق جهان به عنوان شهر خلاق خوراک‌شناسی زیر نظر یونسکو پیوست. براساس استانداردهای یونسکو شهر خلاق، شهری است که از نوآوری و توانمندی‌های شهروندان در توسعه پایدار شهری استفاده می‌کند. رشت تنها شهر ایران به همراه ۱۸ شهر دیگر جهان است که در زمینه خوراک‌شناسی در یونسکو ثبت شد.

امروزه شهر رشت یکی از قطب‌های کشاورزی و گردشگری در سطح کشور محسوب می‌شود. رشت یکی از قطب‌های تولید برنج ایران، تولید کنندهٔ بزرگ فولاد و قطب تولید نانو داروهای ضد سرطان کشور یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران است.

وجه تسمیهٔ رشت در فرهنگ واژه‌های دساتیر، به‌معنی گچی که بنّایان، سنگ و آجر را به آن محکم نمایند، و در لغت‌نامه‌های انجمن آرا، آنندراج، لغت فرس اسدی توسی، لغت محلی شوشتری، برهان قاطع، ناظم الاطبا و لغت‌نامهٔ جهانگیری: چیزی که از هم فروریزد؛ هر چیزی که از هم فرو ریزد و فرو پاشد؛ دیوار مشرف برافتادن. گچ را نیز گویند که بدان خانه سفید کنند؛ لجن و خاکروبه؛ خاک و گَرد؛ خاک را گویند؛ رنگ‌کرده نیز معنی شده‌ است. همچنین رشت (به فتح اول) به معنی در فرو افتاده در گودی قرار گرفته یا جای پست است. صفتی بود برای هفته بازار رشت و حومه که روزهای یکشنبه در این شهر و روزهای چهارشنبه در آج بیشه حومه رشت تشکیل می‌شد. رشت بازار یعنی بازار در گودی قرار گرفته و این صفت بدان اعتبار بود که هر پیله‌ور و یا مسافری که از بخشهای جنوبی، مانند رودبار یا از مناطق غربی مانند فومن یا از مناطق شرقی مانند لاهیجان به سوی رشت حرکت می‌کرد، از منطقه‌ای بلندتر به ناحیه‌ای که در سطح پایین قرار داشت سرازیر می‌شد. تدریجاً «بازار» از آخر نام حذف شد و «رشت» باقی‌ ماند.

از جمله دیگر نظرات می‌توان به (بیه) یعنی مصب بین دو رود اشاره کرد. یا (دارالمرز) یعنی سرزمین پست و گود (جلگه) و یا به نظر علی‌اکبر دهخدا چون ساخت اصلی شهر در سال ۹۰۰ هجری بوده و کلمه رشت در حساب ابجد ۹۰۰ است، این نام را انتخاب نمودند. بنا به یک گمانه زنی دیگر نیز: تلفظ دقیق شهر رَشت «رِشت» بوده که آن نیز از بن ریسیدن گرفته شده‌ است و دلیل این نام گذاری مطرح بودن این شهر در تولید رشته‌های نوغان یا همان ابریشم ابریشمی دانسته شده‌ است. طبق یکی دیگر از گمانه زنی‌ها معنی کلمه رَشت از ترکیب کلمه «رِش» به معنی باران بسیار ریز است؛ که با پذیرفتن این گمانه زنی می‌توان رشت را به مکانی که در آنجا باران به صورت مداوم می‌بارد، پذیرفت. واژه گیلکی «وارش» که به معنی باران است موید این نکته‌است که این واژه مرکب از وا+رش ساخته شده که اصل کلمهٔ مرکب هم پیشوند «وا» معادل «باز» متبادر کنندهٔ «باز باران» یعنی «باران مکرر» است. در اوستا کتاب ایرانیان باستان کلمه هو رشت بارها استفاده شده است. هو به معنی نیک و رشت به معنی کردار می‌باشد. شاید رشت در کتب پارسی به معنی کار یا عمل یا کردار یا محلی برای کار باشد. همچنین عده‌ای بر این گمانند که نام رشت از نام ایزد باران در فارسی پهلوی یعنی تیشتر گرفته شده است.

ابتدا رشت به صورت قصبه‌ای بزرگ میان یک فضای جنگلی بوده و از آبادی‌های کهن ایران بشمار می‌رفته که نامش در کتاب حدودالعالم به سال ۳۷۲ هجری آمده‌ است. این قصبه در میان دو رودخانه گوهررود و سیاهرود قرار داشت و از این جهت نیز قدمت دیرینه دارد. نام قدیمی رشت «دارالمرز» یا «دارالامان» بوده که قبل از این دو به آن «بیه» می‌گفتند. بیه در لغت نامه‌ها، رود و یا مصب بین دو رودخانه معنی شده‌ است و چنین به نظر می‌رسد که دلیل این نامگذاری قرار گرفتن آن در میان دو رودخانه‌ است که به مثابه حفاظ و دیوار شهر محسوب می‌گردید. لغت نامه دهخدا در باب رشت آورده است:

در قرن هشتم هجری حمد ﷲ مستوفی اولین کسی است که از رشت نام می‌برد. در زمان شاه عباس در آنجا آبادانیهایی کرد و رشت توسعه یافت. در زمان قاجاریه به واسطهٔ بسط روابط اقتصادی ایران با روسیه و تماس آنها از راه رشت باز هم بر توسعهٔ این شهر افزود و در زمان ناصرالدین شاه از رشت با سی هزار تن جمعیت یاد شده و بازارهای آن از مال التجاره مملو بوده است.

 

 

شهر رشت مرکز گیلان و مرکزاستان یکم کشور بوده‌است. این شهر در ۳۳۹هزارگزی شمال باختر تهران و ۳۶هزارگزی جنوب بندر انزلی واقع شده‌است. از مرکز شهر و دو طرف ساختمان زیبای شهرداری چهار خیابان وسیع به چهار طرف کشیده شده‌است. بناهای دو و سه طبقهٔ نوساز و مغازه‌های معتبر در دو طرف این خیابانها بنا شده‌است.

شهر رشت از نظر شهربانی به پنج بخش زیر تقسیم می‌شود: ۱- ساغری‌سازان ۲- سبزه‌میدان و کیاب ۳- بازار ۴- مرکز شهر ۵- زرجوب.

ایجاد بنای اولیه رشت را با احتمال زیاد به قبل از اسلام و به دوره ساسانیان نسبت می‌دهند در حالی که به نوشته برخی از محققان؛ رشت در پیش از اسلام و دست کم در دوره ساسانیان وجود داشته است؛ و بنا بر روایت دیگری این ناحیه در گذشته دور، زیر آب‌های دریای خزر قرار گرفته بود، اما به تدریج و بر اثر رسوب زیاد و تبخیر آب، اراضی گیلان و ناحیه‌ای که امروزه به نام رشت معروف است از آب خارج شدند. این ناحیه چون دارای منابع طبیعی مانند جنگل و زمین‌های مناسب کشاورزی بوده، به سرعت به صورت دهکده‌ای درآمده و قابل سکونت شده است. در زمانیکه حکومت ساسانی روبه فروپاشی می‌رفت، حکمرانی مستقل این دیار را گیلان‌شاه می‌نامیدند.

 

وقایع تلخ تاریخی رشت
در خلال پیکارهای مستمری که برحسب سنت بین امیران و سران گیلان جاری بود، رشت مکرر عرصه پیکار بوده و مکرر دست به دست می‌شد و یا به آتش کشیده می‌شد. همچنین روحیه مردم گیلان در عدم پذیرش حکومت مرکزی باعث درگیری‌های دائم با قوای حاکم بر ایران بود که بسیاری از این کشمکش‌ها باعث پیوستن گیلان به حکومت مرکزی ایران می‌شد در مقابل قدرت‌های خارجی مانند روسیه برای ضربه زدن به حکومت ایران به گیلان و به خصوص رشت حمله می‌بردند که حکومت مرکزی یا توانایی مقابله با متجاوز را نداشت و یا به دلیل درگیری‌های گذشته با گیلانیان تمایلی به این کار از خود نشان نمی‌داد. به این ترتیب در گیلان چرخه تقریباً ثابتی از جنگ داخلی، جنگ با حکومت مرکزی و جنگ با بیگانگان در جریان بود. . تعرض مغولان عهد اولجایتو، تعرض سیدعلی کیا امیر بزرگ گیلان بیه‌پیش، قیام عادل‌شاه، تصرفات روسیان عهدپترکبیربیش از ده سال و پیکارهای ایذایی ده ساله با اشغالگران، تعرض قوای آغامحمدخان قاجار از چند جانب به رشت، درگیری قوای آغامحمدخان قاجار با قوای برادرش مرتضی قلیخان، تعرض قوای ژنرال سیسانوف، قیام مشروطه‌طلبان و تصرف شهر، تعرض ناگهانی قوای روس به رشت و اعدام مدافعان، جنگ مجاهدان با اشغالگران انگلیسی و جنگ هفده روزه شهری قوای میرزا کوچک خان با کمونیستهای انقلاب سرخ، اشغال رشت از طرف قوای شوروی در جنگ جهانی دوم، از مهمترین وقایع رشت بین سالهای ۷۰۶ هـ. ق تا ۱۳۲۶ هـ. ش می‌باشد. همچنین باید گسترش بیماریهایی مانند وبا و طاعون را به علت تجارت ابریشم و رفت‌وآمد تجار بین سالهای ۱۲۴۶ تا ۱۲۴۷ هجری نام برد که منجر به کشته شدن عدهٔ زیادی شد بر مصائب فوق افزود. در زمستان ۱۲۴۶ هجری قمری، طاعون شدید در گیلان شایع شد و در حدود شش هزار نفر را از پای درآورد. ۵۶ سال بعد شهر به آتش کشیده شد و خسارات فراوان دید. شهر رشت چندین بار بین سالهای ۱۱۲۱ تا ۱۲۶۰ هجری از زمین لرزه و حریق آسیب دیده و باعث کاهش فراوان جمعیت در این شهر گردید. این شهر ۶ بار بین سالهای ۱۱۷۰ تا ۱۳۲۰ دچار حریق گردید. در حریق سال ۱۳۰۴ هجری تمام بازار و دو مسجد و تعداد زیادی از کاروانسراها و حمام ویران گردید و در حریق ۱۳۲۰ هجری در حدود ۱۰۰۰ دکان و ۱۰ کاروانسرا ویران شد. رشت چندین بار به وسیله قوای بیه پیش غارت گردید. در سال ۱۰۴۹ تا ۱۰۴۸ هجری قزاقهای «دن» وسی سال بعد «استنکورازین» دوباره آنرا به ویرانی کشید و به سال ۱۰۷۸ هجری غنیمت زیادی از آنجا به دست آورد. در سال ۱۱۳۱ هجری زبر دست خان فرمانده سپاهیان افغان این شهر را محاصره نمود. مردم رشت از پطر کبیر یاری طلبیدند با وجود آنکه رشتی‌ها افاغنه را به عقب‌نشینی واداشتند نیرویی که پترکبیر به کمک آنها فرستاده بود مدت ۱۲ سال یعنی از سال ۱۱۳۵ تا ۱۱۴۷ این شهر را در اشغال خود داشتند. در سال ۱۱۶۰ هجری پس از مرگ نادرشاه یکی از فرماندهان سپاه اصلان خان به نام رضا قلی خان با ۱۷۰۰ نفر افغانی از تبریز به رشت آمد و بازرگانان انگلیسی را که در این شهر به سر می‌بردند غارت کرد و آغا محمد خان قاجار در سال ۱۱۹۷ هجری رشت را اشغال نمود. رشت در سال ۱۱۶۵ هجری به وسیله لشکریان محمد حسن خان قاجار ویران گردید و بعدها هم سربازان کریم خان زند آنرا به آتش کشیدند. در واقع رشت در طول تاریخ خود، وقایع تاسف انگیز فراوانی را از سر گذرانده‌است.

 

رشت در ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی واقع شده و فاصله آن از تهران ۳۰۰ کیلومتر می‌باشد. همچنین شهر رشت با مساحت ۱۸۰ کیلومتر مربع در زمینی مسطح و هموار به ارتفاع به طور میانگین ۵ متر از سطح آب‌های آزاد قرار دارد. رشته کوه البرز در قسمت جنوبی شهر رشت واقع شده و نزدیک‌ترین قله بلند به شهر رشت (درفک) به ارتفاع ۲٬۷۳۳ متر است. نزدیک‌ترین شهرستان به رشت صومعه سرا است که در فاصلهٔ ۲۶ کیلومتر ی آن قرار دارد. رشت از شمال به دریای خزر و مرداب انزلی، از غرب به رودخانه پسیخان، صومعه سرا و فومن، از جنوب به بخش سنگر و شهرستان رودبار و از شرق به کوچصفهان و لاهیجان محدود است.

 

رودخانه‌ها

در رشت دو رودخانه گوهررود و زرجوب جریان دارد که یکی در شرق و دیگری در غرب این شهر قرار گرفته‌اند. این دو رودخانه در حوالی ناحیهٔ پیر بازار رشت به یکدیگر رسیده و سپس وارد تالاب انزلی می‌شوند.

 رودخانه سیاه رود

این رودخانه که در شرق شهرستان رشت جاریست با نام‌های صیقلان رود، سیاه رود، کلاشه رودبار و نهر بوسار خوانده می‌شود. رودخانه سیاه رود که در سر راه رشت به قزوین، رشت به لاهیجان و رشت به پیر بازار واقع شده است از کوه‌های کم ارتفاع هزار مرز، نیزه سر، جکلوندان و کچا که در جنوب شهرستان رشت قرار دارند، سرچشمه گرفته و پس از طی مسیر ۴۳ کیلومتر به تالاب انزلی سرازیر می‌شود. این رودخانه بنا به نقشه سال ۱۳۳۲ خورشیدی، پس از ورود به رشت به سه راه باقرآباد رسیده و از آنجا به دو شاخه تقسیم شده که یک شاخه آن به سمت شمال و در موازات جاده پیر بازار در جریان بود و دیگری به زمین‌های گود و مزارع و باغات منطقه گلسار سرازیر می‌گشت که پس از احداث خیابان سعدی از بین رفت.

 رودخانه گوهررود

گوهر رود که از کوه‌های چوماچا سرچشمه می‌گیرد. در داخل شهر رشت به رود چمارسرا معروف است. گوهر رود و سیاهرود در منطقه‌ای بنام کماکل به هم پیوسته و با نام رود پیربازار به تالاب انزلی سرازیر می‌گردند.

 

آب و هوا

رشت به سبب ریزش باران‌های ریز و یکریز (باران ریزه) به شهر باران‌های نقره‌ای لقب داده شده است. در اساطیر ایران باستان الهه باران تیشتر نام دارد و احتمال می‌رود واژهٔ رشت صورت تغییر یافته تیشتر باشد، چرا که آثار بازمانده از فرهنگ ایران باستان در گوشه‌هایی از فرهنگ بومی گیلان نمودهایی کم رنگ به جای گذاشته‌ است.

مظفرالدین شاه در اولین سفری که به اروپا داشته، در سفرنامهٔ خود دربارهٔ باران رشت می‌نویسد:

«صبح از خواب برخاستم. دیگر از دست باران نمی‌دانم چه بنویسم. از یک ساعت به غروب مانده تا الآن که از خواب برخاستم، متصل باران می‌بارد و معرکه می‌کند.»

 

 روز رشت

در سال ۱۳۹۴، روز ۱۲ دی ماه روزی که رشت در بیش از ۴٬۵ قرن پیش رشت به عنوان مرکز سیاسی گیلان انتخاب گردید را به عنوان روز رشت در تقویم رسمی کشور درج گردید.

 

جمعیت

شهر رشت پر جمعیت‌ترین شهر شمال کشور و از جمله کلانشهرهای ایران است. جمعیت شهر رشت مطابق نتایج سر شماری سال (۱۳۹۰)۶۳۹٬۹۵۱ نفر و جمعیت شهرستان رشت ۹۱۸۴۴۵ نفر است. بر اساس سرشماری رسمی در سال ۱۳۹۵، جمعیت ساکن آن ٩٥٦،٩٧١ نفر بوده است. جمعیت شناور ثابت روزانهٔ شهر رشت به‌عنوان مادرشهر استان گیلان بالغ بر ۱٬۲۰۰٬۰۰۰ نفر است. جمعیت این شهر در تعطیلات و ماه‌های گردشگری سال بالغ بر دو میلیون نفر است.  رشت فشرده‌ترین شهر ایران به لحاظ نسبت جمعیت به وسعت است و ازلحاظ نسبت جمعیت در روز و شب نیز رتبه نخست کشور را دارد.

 

رشت زادگاه و زیستگاه بسیاری از مشاهیر گذشته و معاصر بوده که برخی از آنان نظیر محمد معین، فضل‌الله رضا (واضع تئوری انفورماسیون)، مجید سمیعی (پزشک برگزیده سال ۲۰۰۳ از طرف رویال کالج کانادا)، حسن اکبرزاده (احراز کننده مدال درجه یک علمی از مؤسسه تحقیقات و علوم پاریس) و محمود بهزاد (پدر زیست‌شناسی نوین ایران) دارای شهرت جهانی هستند که تندیس آنها توسط شهرداری رشت در سبزه‌میدان رشت نصب شده است.

 

شهر رشت با توجه به قدمت دیرینهٔ خود جایگاه بناهای تاریخی بسیاری است. از جمله مهم‌ترین آنها میدان شهرداری رشت است که شامل ساختمان شهرداری و برج ساعت آن که نماد شهر رشت می‌باشد و نیز موزه پست و ساختمان قدیمی هتل ایران است. مجموعه بناهای میدان شهرداری رشت در اوایل سلطنت رضا شاه پهلوی (۱۳۰۴–۱۳۲۰ ه. ش) احداث شده است. برج ساعت شهرداری که نماد شهر رشت محسوب می‌شود، به هنگام وقوع زلزله مهیب و ویرانگر گیلان در سال ۱۳۶۹ ویران شده بود که چندی بعد به صورت سابق بازسازی گردید.

از دیگر بناهای تاریخی عبارتند از:

مجموعه شهرداری
عمارت پست میدان شهرداری رشت
ساختمان هتل ایران سابق
عمارت کلاه فرنگی
خانه میرزا کوچک‌خان
خانه میرزا خلیل
آرامگاه میرزا کوچک‌خان
کتابخانه ملی رشت
خانه میرزا خلیل (ساختمان استانداری سابق)
عمارت نوبل

 

 

مسجد سفید

مسجد سفید از قدیمی‌ترین مساجد شهر رشت محسوب می‌شود و در یکی از محلات قدیمی شهر که به همین نام معروف است، واقع شده است. حسن بیک روملو این مسجد را مسجد سفید خوانده است و می‌نویسد که شاه اسماعیل هنگام فرار از اردبیل به گیلان چند روزی را نزدیک این مسجد گذرانده است و همچنین احتمال می‌رود که پس از کشته شدن محمدباقر میرزا معروف به شاه صفی نام «سفید» به مرور زمان پس از قتل او در جوار این مسجد به مسجد صفی تبدیل شده باشد. چاه صاحب الزمان (چاه صفی) چاهی است در این مسجد که مردم به دیده احترام به آن می‌نگرند. شبهای جمعه بر سر این چاه می‌آیند و نامه‌هایی را که برای حضرت قائم نوشته‌اند در آن چاه می‌اندازند. پس از انداختن نذورات در چاه آب آن را برای تبرک و ادامه سلامتی با خود می‌برند و می‌نوشند.

 

 

 

برخی از دیگر مساجد تاریخی شهر رشت عبارتند از:

مسجد حاج سمیع
مسجد کاسه فروشان
مسجد گلشن
مسجد زرگران
مسجد بادی الله
مسجد حاج صمد خان

 

رشت به مانند بسیاری از شهرهای بزرگ و معروف کشور از تعدادی از خانه‌های تاریخی بهره می‌برد که هم‌اکنون به جاذبه‌های گردشگری تاریخی این شهر تبدیل شده‌اند. خانه ابریشمچی، خانه قدیری و خانه حاج میرزا خلیل رفیع از جمله خانه‌های تاریخی رشت هستند.

 

 

خانه ابریشمچی

خانه ابریشمی در ضلع جنوب شرقی میدانی به نام صیقلان و در انتهای کوچه شاعری قرار دارد. قدمت خانه به دوران قاجاریه بر می‌گردد و گویا متعلق به حاج میرزا اسماعیل حاکم رشت در دوران ناصرالدین شاه است. علت آن که این خانه به خانه ابریشمچی معروف شده است فروش آن به فردی به این نام از سوی وراث حاکم بوده است. خانه ابریشمچی دو طبقه و بیش از ۶۵۰ متر مربع زیربنا دارد و علاوه بر بهره‌گیری از معماری قاجاری، متناسب با آب و هوای منطقه باران خیز رشت ساخته شده است.

 

 

 

 

 

 

خانه قدیری

خانه قدیری مربوط به دوران پهلوی است که در شرق سبزه میدان واقع شده است. اسکلت و سازه این خانه از چوب و متعلق به محمدولی خان تنکابنی، سپهدار و حکمران رشت بوده است. سقف خانه لمبه کوبی شده است و از بیرون که به آن نگاه می‌کنید، دارای پوشش سفالی و در و پنجره چوبی است. چند سال پیش *خانه قدیری طعمه حریق شد و تمامی تزئینات آن از بین رفت، اما دوباره بازسازی شد. در حال حاضر این بنای تاریخی به عنوان پژوهشکده میراث فرهنگی مورد استفاده است و دارای کتابخانه‌ای با کتب تخصصی مرمت، معماری، تاریخی، گردشگری و سایر زمینه‌ها بوده که تا حد زیادی پاسخگوی دانشجویان و اندیشمندان است.

 

 

 

 

 

خانه حاج میرزا خلیل رفیع

خانه حاج میرزا خلیل رفیع از دیگر خانه های تاریخی رشت است که از مبارزان مشروطه طلب رشت بود. این خانه تاریخی در خیابان استاد مطهری رشت واقع شده است. حاج میرزا خلیل رفیع را اولین شهردار رشت می‌دانند که البته در دو مقطع این سمت را به دست آورده است. حاج میرزا اولین بار در سال ۱۳۲۷ هجری قمری پس از تصرف رشت توسط مشروطه طلبان، شهردار رشت می‌شود، اما پس از مدتی با تصرف رشت توسط قوای روس بازداشت و تبعید می‌گردد. دومین بار که وی شهردار رشت می‌شود، مقارن با نهضت جنگل است.

خانه مزبور در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی به دستور وی ساخته شده است. جالب است بدانید که چوب‌های به کار رفته در این بنا از روسیه و توسط کشتی به ایران آورده شده است. این خانه اکنون در اختیار شورای شهر رشت قرار دارد.

 

 

 

 

خانه میرزا کوچک خان ( سردار جنگل)

خانه میرزا کوچک خان جنگلی به واقع زادگاه یونس استادسرایی معروف به میرزا کوچک خان از مبارزان انقلاب مشروطه و رهبر جنبش جنگل است که در استاد سرا، خیابان سهیل دبیری، جنب دفتراسناد رسمی واقع شده است. میرزا کوچک خان جنگلی در خانه ای متولد شد که اکنون به یکی از جاذبه های گردشگری مهم استان گیلان و خانه یکی از بزرگترین مشاهیر ایران تبدیل شده است.

میرزا کوچک خان فرزند میرزا بزرگ در سال ۱۲۵۷ (ه. ش) در این سرا واقع در استادسرای رشت به دنیا آمد. این بنا که در حال تخریب بود از سال 1380 در اختیار شهرداری رشت قرار گرفت و بازسازی بنای فعلی از سال 1381 به سبک معماری بومی آغاز شد. مساحت این بنا 300 مترمربع، شامل دو طبقه که هر طبقه چهار اتاق و ایوان و دو پلکان در دو طرف خانه برای ورود به ایوان و اتاق‌ های بالا است. طبقه پایین نمایشگاهی دائمی از کتب مربوط به تاریخ گیلان و نهضت جنگل را در خود جای داده و طبقه بالا محل زندگی خانواده استادسرایی بوده که مانند آنچه در قدیم وجود داشته بازسازی شده است. در گوشه و کنار خانه هم روی دیوارها عکس‌ ها و اسنادی از دوران مبارزات نهضت جنگل نصب گردیده است.

نخستین چیزی که توجه هر گردشگر را در بدو ورود به زادگاه کوچک جنگلی به خود جلب می کند، این جمله معروف میرزا است که روی دیوار نوشته شده” من استقلال ایران را خواهانم و بقای اعتبارات کشور را طالبم.”

سال ۱۲۵۷ هجری شمسی، رهبر جنبش جنگل و از نخستین رهبران تنها جمهوری شوروی سوسیالیستی در ایران به دنیا آمد و در ۱۱ آذرماه ۱۳۰۰ هجری شمسی بعد از نبردی سنگین با قوای دولتی در حالی که برای ملاقات با رشیدالممالک خلخالی عازم خلخال شده بود، بعد از چند روز سرگردانی در کوه‌های تالش، بر اثر سرما و یخبندان درگذشت و بعد از اینکه توسط نیروهای حکومتی سر از تنش جدا شد، در محله سلیمان‌داراب رشت به خاک سپرده شد که سالانه تعداد زیادی از آرامگاه میرزا کوچک خان دیدن می کنند.

 

 

از دیگر خانه‌های تاریخی رشت عبارتند از:
خانه رحمت سمیعی با قدمت صدو پنجاه ساله
خانه کسمایی
خانه آوانسیان
خانه اشکوری
خانه پورعباس
خانه سید علی مقیمی
خانه مؤسس بانک سپه «موسیو لئوپولد گُدار و خانواده اش» محله استادسرا نبش کوچه آتش‌نشانی (متأسفانه این بنای ارزشمند و بی بدیل با بی‌توجهی شهرداری و میراث فرهنگی رشت تخریب شده است)

 

شهر رشت از سال ۱۰۰۴ هـ. ق به فرمان شاه‌عباس مرکز استان گیلان شد. از این زمان به بعد علی رقم کشمکش‌های گوناگون با حکومت‌های مرکزی ایران و همچنین کشمکش‌های درون گیلان رشت همواره مرکز گیلان و اقامت گاه والی گیلان بود. در سال ۱۳۰۴ با انتصاب امیراصلان خواجه نوری (نظام الدوله) به سمت استانداری گیلان اولین بار لفظ استاندار برای حاکم گیلان به کار گرفته شد. همچنین در زمان اولین تقسیم‌بندی استانی کشور که در ۱۹ دی ۱۳۱۶ خورشیدی، با اصلاح قانون تقسیمات کشوری اعمال شد. استان یکم یکی از ۱۰ استان ایران به مرکزیت رشت بود. این استان شامل شهرهای زنجان، قزوین، ساوه، سلطان آباد، رشت و شهسوار بوده است.

 

موزه‌ها

شهر رشت با توجه به تاریخی بودن استان گیلان دارای موزه‌های جذاب و دیدنی است این موزه‌ها عبارتند از:

 

 

موزه سردارجنگل

آدرس: ایران، گیلان، رشت استاد سرا، خیابان سهیل دبیری، جنب دفتراسناد رسمی

خانه میرزا کوچک خان جنگلی، اکنون به یکی از جاذبه های گردشگریِ مهم استان گیلان و خانه یکی از بزرگترین مشاهیر ایران تبدیل شده است .
خانه ای قدیمی که بخش هایی از آن و اشیایی که در بخش موزه مانندی در آن باقی مانده متعلق به همان روزهایی است که سردار جنگل در آن خانه زندگی کرده. در ضمن هر از چند گاهی در این خانه نمایشگاهی برپا می شود.
خانه موزه و مرکز اسناد میرزا کوچک جنگلی همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱۳ و جمعه ها از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۷ عصر یکسره بازِ و افتخار میزبانی شما عزیزان را دارد.

 

موزه رشت (تأسیس ۱۳۴۹ – واقع در خیابان بیستون)

ساختمان موزه رشت یا همان موزه گنجینه رشت بنایی با قدمتی 70 ساله که در زیر زمینی به وسعت 700 متر مربع و با زیر بنای 560 متر مربع درسبزه میدان خیابان طالقانی (بیستون) رشت واقع شده است. موزه رشت در گذشته به میرزا حسین خان کسمایی یکی از یاران میرزا کوچک خان جنگلی تعلق داشت. او آزادیخواه، شاعر و روزنامه نگار معروف و از رجال دوره مشروطیت و نهضت جنگل بود و در سال 1349 هجری شمسی وزارت فرهنگ و هنر آن را خریداری نمود. پس از تعمیرات لازم برای نخستین بار توسط کارشناسان مرکز مردم شناسی ایران به موزه تبدیل شد و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا سال 1376 با نام موزه شهر زیر نظر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می شد. با تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور این ساختمان در اختیار مدیریت برنامه ریزی موزه ها و نمایشگاه ها قرار گرفت و پس از مرمت اساسی در تاریخ دهم مهر ماه 1367 بازگشایی شد. این موزه از دو بخش مردم شناسی و باستان شناسی تشکیل شده است.

بخش مردم شناسی
غرفه های مربوط به این بخش در طبقه اول موزه قرار دارد که به موادی از زندگی روزمره مردمان محلی و مشاغل آنها می پردازد. در غرفه ای دیگر به انواع وسایل تدخین (دخانیات)؛ وسایل پیرایش و پزشکی، وسایل مورد نیاز حمام؛ کارگاه سراجی (زین سازی)؛ ابزار و وسایل روشنایی و ظروف گوناگون؛ غرفه سفال گری و کارگاه مربوط به آن؛ انواع گلیم های محلی؛ فرش هایی تاریخی و… برم یخوریم همچنین قراردادها و وقف نامه های مربوط به دوره قاجاریه نیز در این سالن به دیوارها نصب شده و یا درون ویترین های دیواری جاسازی شده اند.

بخش باستان شناسی
بخش باستان شناسی موزه رشت در زیرزمین یا سرداب ساختمان قرارداد و مُعّرف عظمت و شکوه باستانی این خطّه و فرهنگ مردمان آن است. بخش باستان شناسی دارای 28 ویترین شیشه ای دو طبقه ، و 11 ویترین دیواری است. قدیمی ترین اشیای این بخش ها پیکان های سنگی متعلق به منطقه پیرکوه است که از حفاری های غیر مجاز کشف شده و تاریخ آن 3 هزار سال پیش از میلاد مسیح تخمین زده می شود.
برخی از آثار پیش از اسلام موزه ی رشت حاصل اکتشافات باستان شناسی استان و برخی دیگر به سایر نقاط کشور تعلق دارد و به منظور شناخت و تبادل فرهنگی در این بخش قرار گرفته اند. اشیای سفالی این بخش بیشتر به صورت ظروف و گاه به صورت حیواناتی نظیر گاو و قوچ ( ریتون) و پرنده است. اشیای زینتی مانند سنجاق ها، دستبندها، انگشتر، گوشواره و گردن بند و اشیای رزمی مفرغی مانند خنجر، کارد، شمشیر، پیکان است. ظروف مفرغی چون پیاله، ملاقه و جام نیز در این بخش به نمایش گذاشته شده است.
درحال حاضر سه موزه رشت، موزه میراث روستایی گیلان در سراوان و چای در لاهیجان به عنوان موزه‌های تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی هستند.

 

موزه میراث روستایی گیلان (واقع در بلوار خلیج فارس (جاده رشت – تهران)، پارک جنگلی سراوان)

موزه میراث روستایی گیلان موزه‌ای در پارک جنگلی سروان رشت در استان گیلان است. این موزه در زمینی به مساحت حدود ۲۶۰ هکتار در پارک جنگلی سراوان، واقع در کیلومتر ۱۸ بزرگراه خلیج فارس (جاده رشت-تهران) ساخته شده است.

فاز مطالعات مقدماتی این موزه از اوایل سال ۱۳۸۱ خورشیدی آغاز گردید. در اردیبهشت ۱۳۸۴ اولین کارگاه این طرح (حوزه فرهنگی و معماری جلگه شرق سپیدرود) راه‌اندازی شد که مجری این طرح آقای دکتر طالقانی و اولین سرپرست کارگاه و سازنده اولین ساختمانها و محوطه موزه خانم مهندس پویا میریوسفی بوده‌اند

قرار است بناهای ۹ روستای اصیل استان که نمادهای معماری اصیل گیلان در آن‌ها نمایان است واچینی شود و سپس در محل این موزه دوباره‌چینی گردد. از این تعداد روستا، یک روستا در جلگه شرقی گیلان یعنی لاهیجان و رودبنه و روستای دوم مربوط به جلگه مرکزی رشت است. روستای سوم مربوط به فومن است. دیرینگی بناهای موجود در سایت موزه از ۶۵ تا ۱۸۰ سال است. در این موزه نوع زندگی، کار، مسکن و صنایع دستی بومی گیلان به نمایش درمی‌آید.

فکر تأسیس موزه، پس از زمین لرزۀ خرداد۱۳۶۹ گیلان که روند تخریب بناهای سنتی را شدت بخشید، شکل گرفت. اما فاز مطالعات مقدماتی آن، از اوایل سال ۱۳۸۱ آغاز شد. ابتدا، مطالعات گسترده جهت مکان‌یابی مناسب برای اجرای پروژه انجام شد. پس از بررسی‌های فراوان، پارک جنگلی سراوان، به علت دارا بودن توپوگرافی مناسب و مشابه گیلان، دسترسی آسان و وجود تأسیسات زیربنایی مناسب به عنوان محل اجرای پروژه انتخاب شد. در همان زمان، آموزش نیروهای مورد نیاز انجام گرفت. بخش معماری این موزه، مجموعه‌ای است که قدمت بناهای آن به طور متوسط به ۱۵۰ سال می‌رسد. هدف موزۀ میراث روستایی گیلان، تنها انتقال بناهای روستایی نیست، بلکه حفظ فرهنگ بومی، فن ساخت و دانش نانوشته‌ای است که در روستاهای گیلان وجود داشته است. در این مجموعه، علاوه بر معماری روستایی مناطق مختلف استان، سایر عناصر فرهنگی مربوط به ابزارهای زندگی و کار، خوراک، پوشاک و … هم به نمایش درخواهد آمد.

 

 

بازار رشت

بازار رشت یا همان بازار بزرگ شهر رشت با مساحتی بالغ بر ۲۴ هکتار در بافت قدیمی و مرکزی در طرف غرب محله صیقلان این شهر قرار دارد و مرکز کلیه فعالیت ‌های بازرگانی استان گیلان به حساب می ‌آید. بازار سنتی رشت دارای ۱۴ کاروانسرا است که توسط راسته‌ های مختلف به هم مرتبط هستند بازار رشت شامل مراکزی همچون میدان بزرگ، میدان کوچک، چهارسوق ‌‌ها و کاروانسراها است. معماری کاروانسراها و طاقی ‌های موجود در بازار رشت یکی از جاذبه ‌های مهم گردشگری این بازار است. این کاروانسراها در دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی به عنوان کانون‌ های بازرگانی رشت ساخته شدند. تعدادی از آنها عبارتند از طاقی‌های بزرگ و کوچک، سعادت و کاروانسراهای محتشم، چینی چیان، ملک و … که در ادامه درباره هر کدام توضیحاتی ارائه می‌ شود.
در گوشه کنار بازار رشت می توان جلوه های گوناگونی از زیبایی های فرهنگ فولکلور استان گیلان را یافت که به نوبه خود بسیار زیبا و جذاب است از این رو بازار رشت زیبا، دوست داشتنی و نوستالژیک است به خصوص برای خود رشتی ها، بعد از گذشت سالها بازار سنتی رشت و اهالی اش (که به اصطلاح بازار مج خوانده می شوند) همچنان با همان شاخصه های گذشته به کار و کسب می پردازند و در یک کلام از هر نظر بازار رشت همان بازار سال های دور است و مدرنیسم چندان روی سنت های آن تاثیر نگذاشته است.
روزانه هزاران نفر از ساکنین شهرها و روستاهای مجاور رشت، برای داد و ستد در این بازار حضور می یابند. در این بازار علاوه بر محصولات متنوع كشاورزی کلیه مایحتاج ضروری زندگی روزمره را می توان یافت از این رو بازار رشت اگر چه به دلیل فشردگی زیاد با مشکلات عبوری روبروست اما در نوع خود از دیدنی ‌های مهم شهر رشت به شمار می ‌رود. گردشگران وقتی به بازار رشت وارد می شوند به دنبال خرید سوغات یا کالای مورد نظر در میان تنوعی از رنگ ‌های زیبای محصولات کشاورزی، انواع ماهی، غذاهای محلی و … ساعت ‌ها به جست‌ و جو می‌ پردازند و در کنار آن از کاروانسراهای قدیمی رشت دیدن می‌ کنند.
کاروانسرای محتشم : کاروانسرای محتشم همانند دیگر کاروانسراها در بافت ۲۴ هکتاری بازار رشت در سال ۱۳۰۰ ساخته شده و در ضلع شمال غربی آن کاروانسرای گلشن و ضلع غربی آن بازارچه عطاران قرار دارد.

کاروانسرای طاقی بزرگ:  این کاروانسرا در سال ۱۳۲۱ هجری قمری در ضلع جنوبی کاروانسرای طاقی کوچک و راسته دوم زرگرها و ضلع غربی سرای قیصریه فخر، در ضلع جنوبی راسته میدان کوچک و ضلع شرقی راسته پلاستیک فروش‌ها ساخته شده است.
کاروانسرای طاقی کوچک: داخلِ بافتِ 33 هکتاری بازار رشت واقع شده. این کاروان سرا، از راهِ دالان جنوبی به کاروانسرای طاقی بزرگ از دالانِ شرقی به راسته ی گونی فروشان و از دالان شمالی به مسجد جامع مجتهد و خیابانِ شریعتی متصل می شه. کاروانسرای طاقی کوچک، اواسط دوره ی قاجار ساخته شده و سال 1321 هجری قمری وقف شده. طول این کاروانسرا 43 متر و عرضهاش 31 و 35 متر، به شکل ذوزنقه و قائم الزاویه ست و به سبک کاروانسراهای چهار ایوانی ساخته شده. سه دروازه ی ورود و خروجی داره. مصالحی که در ساختِ کاروانسرای طاقی کوچک به کار رفته آجر قرمز با بند کشیِ سفیده. در زیرِ ستون ها و پله ها از سنگِ لاشه استفاده شده. ستون های حجره ها، استوانه ای شکلن. قوس های به کار رفته در این بنا، نیم دایره و جناقیه. بام کاروانسرا به صورتِ دو پُشته و سفالپوش ساخته شده. در گذشته، داخلِ این کاروانسرا انواع کالاهای تجاری معامله می شد ولی در حال حاضر بیشتر برای انبار استفاده می شه. از مهم ترین تزیین های داخلِ این بنا به کاربندی زیر طاق ورودی سردرِ شمالی میشه اشاره کرد که شامل یک نیم شمسه ی هفت پَره. حجره های داخلِ این بنا از گچه.
کاروانسرای طاقی سعادت: ین کاروانسرا در محدوده میدان بزرگ واقع شده و در بافت بازار درون شهری نقش مهمی دارد. این کاوانسرا در گذشته یکی از قطب های تجاری مهم رشت محسوب می شد. آدرس دقیق تر آن وسط بازار ماهی فروشان، جنب درب پشتی پاساژ آرسن می باشد. قدمت این بنا به دوره قاجاریه می رسد. و با شماره ملی ۹۹۱۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

کاروانسرای چینی چیان : این کاروانسرا در قسمت شمال غرب بازار نزدیک چهار سوق قرار گرفته و در قسمت شرق سرای حاجی حسن خان و از قسمت غرب بعد از راسته حلبی سازها با سرای سعادت همسایه است. و در جنوب آن راسته میوه فروشی ها قرار دارند. این بنا در سال ۱۳۰۸ هجری خورشیدی توسط برادران چینی چیان ساخته شده است. این کاروانسرا، مستطیل شکل و در ارتفاع ۸ متر در یک طبقه کاملا متقارن با دو ور، شرق و غرب ساخته شده است.برای جلو گیریاز آتش سوزی سقف طلق ضربی بوده و برای این که باران و برف به کاروانسرا آسیب نرساند، از شیروانی و حلب به صورت دو پشته استفاده شده است. مصالح بنا آجر قرمز با ملات ماسه و آهک می باشد. امروزه این کاروانسرا مرکز فروش پلاسکو و لوازم منزل است و همچنین تعدادی از حجره ها به صورت انبار در آمده است.

 کاروانسرای ملک: این کاروانسرا دارای بافت بازار درون شهری است که در دوران قاجاریه ساخته شده و برای صادرات برنج به روسیه و ابریشم به کاشان و یزد مورد استفاده قرار می‌ گرفته است.

 

آرامگاه استاد ابراهیم پور داوود: .ستاد «ابراهیم پورداوود» را بنیان‌گذار ایران‌شناسی در سرزمین ایران و زنده‌کننده فرهنگ و زبان‌های ایران باستان می‌دانند. او پس از سال‌ها آموختن و آموزش، بیست و هشتم آبان ۱۳۴۸ در ۸۳ سالگی بر اثر سکته قلبی در تهران درگذشت و بر اساس وصیتش، در کنار اجدادش در کوی حاجی داوود و در همان مکتب‌خانه‌ای،که نخستین حرف‌ها را با زبان و قلم آموخته بود، به خاک سپرده شد.آرامگاه استاد پور داود مربوط به دوره قاجار است و در رشت، بازارچه سبزه میدان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۸۷۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

 

 

 

 

 

خانه پست : مربوط به دوره پهلوی است و در رشت، ضلع شمالی میدان شهرداری واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۴۹۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

عملیات ساخت بنا در تاریخ ۱۳۱۰/۰۷/۰۷ آغاز و پس از مدت دو سال در تاریخ ۱۳۱۲/۰۷/۲۹ به اتمام رسید. مساحت کلی آن ۱۹۳۰ متر مربع و به شکل L ساخته شده که شامل ۴ طبقه است. طبقه همکف و اوّل آن به شکل L است. طبقه دوّم بر روی ورودی و قسمتی از شرق ساختمان قرار دارد و طبقه سوّم نیز کلاه فرنگی است. مساحت طبقه همکف مجموعاً ۸۲۸/۶ متر است. طبقه اوّل ۷۵۳/۸، طبقه دوّم ۲۷۳/۸۸ و طبقه سوّم ۷۳/۳۵ متر مربع و ارتفاع بنا ۲۰ متر می‌باشد.

این بنا به دستور محمدحسین آیرم فرمانده تیپ مستقل شمال ساخته شده‌است.

 

 

 

 

پل خشتی چمار سرا : این پل مربوط  به دوره قاجار است و در رشت، روی رودخانه گوهررود واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ مرداد ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۳۷۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.این پل بر روی گوهر رود ساخته شده است . این پل در جهت شرقی- غربی ساخته شده و دهانه ی اصلی پل 5/10 متر طول و 3/3 متر ارتفاع دارد. پلِ چمارسرا 16 متر طول دارد و عرضِ آن با در نظر گرفتن سرپناه 5 متر است. در دو طرف پل در کنار پایه ها در مسیر موافق و مخالف رود برای جلوگیری از سیل، آب برگردان دایره ای شکل، ساخته شده که ارتفاع 1/2 و قطرش 2/1 متر است. در ساخت این پل، از سنگ، آجر و ملاطت ساروج استفاده شده است. در زمان نهضت جنگل که مرکز اولیه ی جنگلی ها در غرب رشت، گوراب زَرمیخ بود، این پل، در ارتباط با رشت از راه آب، نقش بسزایی داشته است. نام سازنده ی پل مشخص نیست ولی با توجه به ویژگی های معماری ساخت آن را می توان به دوره ی قاجار نسبت داد.

 

 

 

پل خشتی گیشه دمرده :  عروس مرده- همانند نامش عروسی باستانی از دوران قاجار است که به رغم ثبت میراثی، لرزش تخریب را بر پایه های خود احساس می کند.: این اثر تاریخی، در ۱۲کیلومتری شرق شهر رشت و ۳۰۰ متری جاده اصلی رشت به شرق گیلان قرار گرفته و پرونده میراثی آن در خرداد ماه سال ۸۲ به تهران ارسال شد.

 

 

 

 

 

 

 

پل لیشاوندان:   این اثر در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۷۸۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اين پل بر روي رودخانه خوبک ، در ميانه جمعه بازار رشت – کنار جاده اصلي رشت به فومن و مجاور روستاي ليشاوندان – واقع گرديده و از آثار دوره قاجار محسوب مي شود. پل ليشاوندان در مکاني قرار گرفته که رودخانه در کم عرض ترين بستر خود جريان دارد. اين پل به طول حدود 30 و عرض 6 متر داراي يک دهانه طاقدار اصلي به عرض 30/5 و دو دهانه فرعي و دو طبقه به عرض هر کدام 15/2 متر است. حداکثر ارتفاع پل در بالاي تيزه طاق اصلي به 9 متر مي رسد. طاق به کار رفته در اين پل از نوع جناغي با خيز تند است. پايه هاي پل در جهت موافق و مخالف جريان آب داراي موج شکن هاي نيم دايره است و بر بالاي دو پايه مياني ، دهانه هاي کوچکتري تعبيه شده است. در دو انتهاي پل آثار دو دهانه مسدود جلب نظر مي کند. مصالح به کار رفته در اين پل ، آجرهايي به ابعاد 5×21×21 سانتيمتر و ملات ساروج است. سطح گذر پل که از ميانه به طرفين داراي شيب نسبتاً ملايم و در طرفين داراي جان پناهي است. اين پل به شماره 1782 به ثبت تاريخي رسيده است.

 

 

حمام حاجی: ساختمان این حمام که قدمت بالایی دارد در فاصله حدوداً 500 متری از بلوار مطهری در محله ساغریسازان و تقاطع كوچه تحويلی و گذر بادی‌الله قرار دارد.اين بنا در ميان ساختمان‌های قديمی محل چون خانه رحمت سميعی و ساختمان حوزه علميه ، مربوط به دوره قاجاريه است . فرم كلی ساختمان حمام مستطيلی و دارای ورودی، رختكن يا سربينه، محل آويزان كردن لنگ، ميان در و  گرمخانه است.
سر در بنا دارای تزئينات كاشيكاری و كتيبه تاريخی و از كارهای استاد مشهدی يوسف كاشی ساز  است.ورودی مردانه حمام دارای درب چوبی كرم رنگی است كه به همراه پنجره‌های متقارن چوبی در دو طرف آن، نمای جنوبی ساختمان را شكيل می دهد و دو دريچه سقفی نور فضای داخلی را تامين می‌كند. حمام حاجی محمد جعفر نمونه‌ای از زیباترین حمام‌های ساخته شده در استان گیلان است که مرمت آن یک ضرورت فرهنگی بشمار می آید و نیاز به توجه بیشتر متولیان میراث فرهنگی دارد .

 

 

 

 

 

خانه آوانسیان:  مربوط به دوره قاجار است و در رشت، میدان شهرداری، ضلع غربی مجتمع خاتم الانبیاء واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۲۳۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.قدمت “خانه آوانسیان” به بیش از ۱۰۰ سال و به اواخر دوره قاجار (۱۲۷۴ه.ش ـ۱۸۹۵ م) بر می گردد. با نگاهی گذرا به این اثر می توان به هنر و توانایی معماران دوره قاجار در خلق این اثر ارزشمند پی برد.

 

 

 

 

 

خانه اشکوری : خانه اشکوری مربوط به دوره قاجار است و در رشت، بلوار مطهری، دهانه بازار، مسجد صوفی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ مهر ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۱۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه پورعباس:  ین خانه در میدان صیقلان (میدان سید کلان ) ، بلوار مطهری در داخل یکی از کوچه های قدیمی این خیابان واقع شده است . این بنا ، خانه قدیمی اولین شهردار رشت بوده است . که به جهت سپاس از وی نام کوچه را به نام حاج ميرزا خليل آقا رفيع نهادند  این خانه دست به دست چرخیده و در نهایت به دکتر پور عباس رسید . آنچه که اسناد نشان می دهد بیانگر این است که این خانه در سال ۱۲۸۵ ه. ش ساخته شده است .معماری این خانه در نوع خود منحصر به فرد است به این صورت که مانند دیگر خانه های قدیمی قرینه نیست . این بنا یک طبقه بوده و مساحتی برابر با ۱۳۴۷ متر مربع و زیر بنایی برابر با ۴۰۰ متر مربع دارد . طبقه همکف این خانه دارای دیوار های آجری و طبقه  اول  به طور کامل از چوب ساخته شده است .  ستون های موجود در این سازه از چوب های مدور چوبی به طول ۵/۴ تا ۵ متر است همگی این چوب ها در روسیه خراطی شده و سپس از بندر انزلی به رشت آورده شد .  درب و پنجره های چوبی از جنس نراد بوده  و بقیه سازه های چوبی در روسیه مونتاژ شده است . که نقشه اصلی این سازه توسط  حاج رفیع از روسیه آورده شده بود . در رشت سازه های مونتاژ شده را با آجر و ملات ماسه و آهک می سازند .زمانی شما متوجه تفاوت معماری این خانه می شوید که معماری خانه پور عباس را با معماری خانه هایی چون خانه ابریشمی که بافتی کاملا سنتی دارد قیاس می کنید . معماري عمارت اخوان اقتباس شده از خانه هاي مسکوني سن پطرز بورگ و تفليس و  بادکوبه بود و به چوب هاي بلند روسي نیاز داشت تا دهانه هاي بزرگ را بپوشاند و این در حالی است خانه ابریشمی به دلیل بافت سنتی اش از چوب های محلی استفاده می شد .حیاط با صفای این خانه روح آدم را زنده می کند . درختان زیبای این باغ که در هر فصلی زیبای خود را دارد . درختان و به طور کل پوشش گیاهی موجود در حیاط اکثرا از روسیه آورده شده بود .حوض هایی که در دو حیاط خانه قرار دارند با ماهی های قرمز در آن نمای بسیار دلنشینی به این خانه داده است . سنگ فرش های اولیه به قوت خود پایدارند و قدم زدن روی این سنگ ها قدمت این بنا را به شما یاد آوری می کند .

 

 

 

خانه رحمت سمیعی: این خانه را میرزا محمدعلی خان رحمت‌آبادی فرزند میرزافتحعلیان از نوادگان حاج سمیع حدود دویست سال قبل ساخت. میرزا محمدعلی خان رحمت‌آبادی، اولین نماینده رشت در مجلس شورای ملی بود. فرزند او غلامرضا رحمت سمیعی معروف به تالش خان که چند دوره نماینده مجلس شورای ملی بود، ‌بعدها در این خانه زندگی کرد. او اگرچه از ملاکین بزرگ زمان خودش بود، اما از بانیان جمعیت نشر فرهنگ و معارف و کتابخانه ملی رشت هم بود.خانه رحمت سمیعی، دو طبقه است و برای این‌که از گزند رطوبت در امان بماند، روی یک سکو قرار گرفته است. معماری ساختمان سمیعی مبتنی بر الگوی خانه‌های زمان قاجار است. نمای قرینه ساختمان به دلیل پیروی از همین الگوست.خانه رحمت سمیعی به عنوان قدیمی‌ترین خانه رشت، جزو سرمایه‌های فرهنگی و تاریخی این شهر است. فارغ از این، خانه سمیعی نشانه‌ای از حیات خاندانی بزرگ و افتخارآفرین رشت است که در حافظه تاریخی شهروندان رشت جایگاه قابل احترامی یافته‌اند. خانه رحمت سمیعی در سال ۱۳۸۳ به عنوان یکی از آثار ملی ثبت شده است.

 

 

 

 

 

خانه ممیزی :  مربوط به دوره پهلوی اول است و در رشت، میدان شهرداری، ابتدای خیابان سعدی واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۱۵۲۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

کاخ شهرداری رشت:  یا عمارت شهرداری رشت ساختمانی است که بین سال‌های ۱۲۸۶ تا ۱۳۰۵ خورشیدی به دستور ادارهٔ بلدیه رشت، در ضلع غربی میدان شهرداری در شهر رشت با الهام از معماری سن پترزبورگ توسط آرتم سرداراف معمار ارمنی-آلمانی مقیم رشت ساخته شد و از آن زمان تاکنون به عنوان ساختمان شهرداری رشت مورد استفاده قرار گرفته‌است. امروزه با تقسیم شهر رشت به ۵ منطقه، این بنا به عنوان شهرداری مرکزی شهر رشت محسوب می‌شود. ساختمان شهرداری رشت در مرکزی‌ترین نقطهٔ رشت و در مجموعه میدان شهرداری، منطقه ۱ این شهر واقع شده‌است.کاخ شهرداری رشت دارای یک برج ساعت است که هر ساعت گذشت زمان را به مردم اطلاع می‌دهد.

 

 

 

 

 

کتابخانه ملی رشت: کتابخانه ملی رشت در ورودی خیابان علم‌الهدی جنب ساختمان شهرداری رشت قرار دارد.

این کتابخانه دارای ۱۵۰ هزار جلد کتاب چاپی و ۱۷۵۰ جلد کتاب خطی است که برخی از آنها منحصر به فرد هستند. تعداد اعضای آن ۲۰۰۰۰ نفر است و روزانه به طور متوسط ۱۵۰۰ نفر از این کتابخانه استفاده می‌کنند.

بنای کتابخانه ملی در قسمت غرب میدان شهرداری و در جوار ساختمان شهرداری جای دارد. در جنوب بنا خیابان علم الهدی، میدان شهرداری را به سبزه میدان متصل می‌سازد. در شمال حیاط ساختمان شهرداری و در غرب واحدهای تجاری بنای کتابخانه را احاطه کرده‌اند. این قسمت از شهر و نقاط اطراف بنا از متراکم‌ترین و پر رفت و آمدترین مناطق رشت به شمار می‌روند.

فکر تأسیس کتابخانه ملی در سال ۱۳۰۶ توسط محمدعلی تربیت، رئیس اداره فرهنگ گیلان، در زمین اهدایی شهرداری رشت به این اداره مطرح شد. بر اساس اسناد و شواهد موجود، عملیات ساختمانی در سال ۱۳۰۶ شمسی در زمینی که توسط شهردار وقت رشت به جمعیت نشر معارف برای ساخت کتابخانه اهدا شد، شروع گشت. به علت کمی بودجه ساخت بنا تا سال ۱۳۱۳ شمسی ادامه داشت و در این سال همزمان با هزارهٔ فردوسی طوسی کتابخانه افتتاح گشت. احداث این بنا هم‌زمان با ساخت و ساز یک سلسله ابنیه اداری و عام‌المنفعه در شمال ایران در دوره عهد پهلوی اول انجام گرفت و نوع معماری آن تقلیدی از معماری شرق اروپا می‌باشد. هم اکنون کتابخانه ملی تحت نظر جمعیت نشر فرهنگ گیلان اداره می گرددو ریاست آن بر عهده دکتر عباس شرفی ماسوله می‌باشد.

بنای اولیه کتابخانه پلانی نسبتاً مستطیل شکل داشت که سردریزیبا در جنوب آن ساخته شده بود. بنای اولیه دو طبقه و بام آن شیروانی بوده است. امروزه در جنوب بنای اصلی با ایجاد ۱۳ ستون در همکف و ساخت قرائت خانه بانوان بر بالای آن گنجایش کتابخانه افزوده شده است. در شمال شرقی سرسرا اتاق مدیریت کتابخانه واقع شده است. در جنوب سرسرا قرائت خانه بانوان و در غرب آن مخزن کتابخانه قرار دارد. قسمتی از مخزن کتابخانه را به دو نیم طبقه تقسیم کرده‌اند که طبقه فوقانی آن را به نگهداری کتب خطی و قدیمی اختصاص داده‌اند. در قسمت فوقانی بنای کتابخانه در سال ۱۳۶۹ هـ ش تالاری سراسری ساخته شده است. این تالار مختص قرائتخانه آقایان می‌باشد و ۱۳ ستون در طول و در میانه تالار سنگینی بام بنا را تحمل می‌نمایند. گنجایش قرائتخانه آقایان ۶۴۰ نفر، قرائتخانه بانوان ۲۵۰ نفر و مخزن کتابخانه دارای حدوداً ۵۰ هزار جلد کتاب اعم از خطی و چاپی است.

در طول سال‌های پس از احداث بنا، قسمت‌هایی به ساختمان اصلی اضافه گشت. از جمله در سال ۱۳۲۹ هـ ش نیز حدود ۲۲۰ متر مربع زمینی را که در جنوب کتابخانه و در کنار خیابان علمالهدی قرار داشت در اختیار کتابخانه قرار دادند که بعد قرائتخانه بانوان بر روی آن ساخته شد. در سال‌های پس از انقلاب نیز قرائتخانه آقایان در فوقانیترین قسمت کتابخانه ساخته شد.
توضیح:چون در ساخت بنا از مصالح جدید استفاده شده و اصلیترین خصیصه بنا استحکام و ایستایی آن است. الحاقات بعدی نیز بر ثبات بنا خللی وارد نساخته است. در این بنا ویژگی‌های اوایل عصر پهلوی تا معماری دوران جدید قابل مشاهده است.

 

 

 

 

مقبره ی دکتر حشمت:  ابراهیم حشمت طالقانی (زاده ۱۲۶۴ روستای شهراسر (طالقان)-درگذشته ۲۱ اردیبهشت ۱۲۹۸ رشت) ملقب به «حشمت الاطباء» و «سردار حشمت»، فرزند عباسقلی بود. وی تات زبان و اهل روستای شهراسر طالقان شناخته می شود. از سران نهضت جنگل بود که از آغاز تشکیل این نهضت با آن همکاری می‌کرد و چندی از طرف هیأت اتحاد اسلام که شورای رهبری نهضت جنگل محسوب می‌شد، به حکومت لاهیجان منصوب شد.

ابراهیم حشمت در سال ۱۲۶۴، در روستای شهراسر طالقان چشم به جهان گشود. پدرش میرزا عباسقلی پزشک تجربی بود. مادرش سکینه نام داشت. پدر در سال ۱۲۸۵ و مادر در سال ۱۲۷۹ شمسی چشم از جهان فرو بستند و مدفن‌شان در همان روستای شهراسر طالقان است. حشمت‌الاطباء تنها در فصل تابستان در زادگاهش طالقان اقامت داشت. زمانی که ابراهیم ۱۸ سال داشت، پدرش او را برای تحصیل به تهران فرستاد و نامش را در مدرسه «آلیانس فرانسه» ثبت می‌نماید. این زمان مصادف بود با اوج مبارزات مشروطه‌خواهان و همین امر سبب شد که ابراهیم به رشد سیاسی و آگاهی ویژه‌ای برسد. او سپس در مدرسه دارالفنون به تحصیل طب مشغول شد، هم‌زمان با دایر شدن مدرسه سیاسی از سوی مشیرالدوله به این مدرسه هم راه یافت و دروس آن را با موفقیت به پایان رساند.

در سال ۱۳۲۸ قمری شاهسون‌ها در اردبیل علیه دولت مشروطه طغیان کردند و ابراهیم که اینک طبیب شده بود، به عنوان پزشک ارتش برای سرکوبی طغیان شاهسون‌ها اولین مأموریت و سفر جنگی خود را آغاز نمود. تجربیاتی که او در این سفر – چه از نظر پزشکی و چه از نظر نظامی – کسب نموده بود، سبب شد در جریان نهضت جنگل «نظام ملی» را در لاهیجان دایر کرد و خود سرپرستی آن را به عهده داشت.

هنگامی که روس‌ها در سال ۱۳۲۹ قمری برابر با ۱۲۸۶ شمسی از طریق آستارا به خاک ایران تجاوز کرده و به شهرهای انزلی و رشت هجوم آوردند، «جمعیت اتحاد اسلام» که دکتر حشمت از اعضای فعال آن بود، به مقابله و مبارزه با روس‌ها پرداخت و گروه‌های مختلفی را به نقاط مختلف گیلان اعزام داشت. در همین تاریخ میرزا کوچک خان را در منزل مؤید الدیوان – داماد میرزا محمدخان صالحی لاهیجانی ملاقات می کند. در همین جلسه بود که پیشنهاد میرزا کوچک خان درخصوص انتخاب جنگل‌های گیلان برای استقرار مرکز عملیات جنگل‌ها به تصویب رسید و طولی نکشید که با دو تن از دوستان دیگر به نام‌های سیدمحمد خان و شیخ عبدالاسلام [عرب] و میرزا کوچک خان شبانه از لاهیجان به رشت حرکت کردند.

اعضای هسته مرکزی اتحاد اسلام، عبارت بودند از: میرزا کوچک خان، میرزا احمد مدنی، دکتر حشمت، میرزا شفیع رضاسرایی، سید عبدالکریم کاشی، میرزا نحمی اسحق‌زاده و میرزا ابوالقاسم، حاجی احمد کسمائی، محمدعلی پیربازاری، حاجی میرزا محمد رضاحکیمی . هدفشان را به این شرح اعلام کردند: اخراج نیروهای بیگانه از کشور، برقراری امنیت و رفع بی‌عدالتی، مبارزه با خودکامگی و استبداد.

ریاست شورای نظامی جنگل در گوراب زرمیخ با میرزا کوچک خان و در لاهیجان با دکتر حشمت بود. نهضت جنگل تنها با قزاقان و ایادی دولتی دست به گریبان نبود، بلکه قوای انگلستان هم در سرکوب جنگلی‌ها نقش مؤثری داشت.

دکتر حشمت همیشه در اندیشه خدمت به مردم منطقه و رشد فرهنگ مردم بود و در تماس با روشنفکران و آزادی‌خواهان رانکوه (لنگرود و رودسر) و همزمان با دایر کردن «نظام ملی» در لاهیجان، از آنان برای گسترش فرهنگ و آبادانی منطقه و نیز ایجاد راه‌های ارتباطی و کمک به تهیدستان و توجه به بهروزی دهقانان یاری می‌طلبید.

حمله قوای دولتی به فرماندهی ایوب خان میرپنج از یک‌سو و حمایت هواپیماهای انگلیسی از آن‌ها و بمباران مواضع جنگل‌ها مجال به جنگلی‌ها نمی‌داد، تا آن‌جا که میرزا کوچک خان ناچار می‌شود به همراه ۹۴۳ نفر از مبارزان جنگل به سوی شرق گیلان و لاهیجان حرکت کند.

وقتی همراهان میرزا به لاهیجان رسیدند، در آن‌جا دکتر حشمت با نفرات خود به آنان پیوست که تعدادشان به ۱۴۳۲ نفر رسید. آنان در روز اول ماه شعبان ۱۳۳۷ قمری به دشت وسیع کجور واقع در ۳۱ کیلومتری جنوب تنکابن می‌رسند.

در حوالی تنکابن و در طول راه همه‌جا قوای دولتی و مزدوران منطقه در تعقیب‌شان بودند. اوضاع بر آنان چنان سخت می‌شود که به‌ناچارً دکتر حشمت تصمیم می‌گیرد باتوجه به امان نامه ای که حکومت مرکزی داده است تسلیم قوای دولتی شود، هرچند میرزا کوچک خان با این تصمیم او مخالف بود. وقتی این کار صورت می‌گیرد، دولتی‌ها به بهانه این‌که رئیس کل قزاق دولت ایران (ژنرال استاروسلسکی) در رشت می‌باشد، به آن‌ها گفتند ما باید شما را روانه رشت کنیم تا به شما پروانه آزادی بدهند و به منازل خود بازگردید!

روز ششم ماه شعبان پس از سه روز اقامت در خرم‌آباد تنکابن، تعداد جنگلی‌ها به یکصد و هشتاد نفر رسید که همگی به همراه دکترحشمت و هشت نفر قزاق به رشت حرکت داده شدند.

در نزدیکی «دیوشل» دکتر حشمت را از یارانش جدا کردند و با درشکه به لاهیجان بردند. از این لحظه به بعد دکتر حشمت اطمینان پیدا کرد که دیگر امیدی برای نجات خود نیست و تمام وعده‌ها فریبنده بوده‌است. سرتیپ عبدالجواد قریب (متین الملک) کسی بود که وقتی در دادگاه سیلی محکمی به دکتر حشمت زد که این برخورد خوشایند دیگران نبود. محاکمه دکتر حشمت زود پایان یافت و در ساعت پنج بعد از ظهر همان روز او را با درشکه‌ای به میدان اعدام آوردند. دکتر حشمت از درشکه پیاده شد و متهورانه به پای دار رفت.

دکتر حشمت در روز چهاردهم اردیبهشت سال ۱۲۹۸ شمسی برابر با یازدهم شعبان ۱۳۳۷ قمری و دوم ماه مه ۱۹۱۹ میلادی درگذشت.

پیکر او را کاس آقا حسام معروف به خیاط که از آزادیخواهان قدیمی مقیم رشت بود تحویل گرفت و در گورستان محله چله‌خانه به خاک سپرد.

 

 برج ساعت:   یکی از زیباترین و جالب ترین قسمت های بنای عمارت بلدیه برج ساعت آن می باشد که به منظور دیده بانی برای آگاهی از وقوع آتش سوزی در شهر ساخته شده و سال ها مورد استفاده بوده، به طوری که نگهبانان برج می توانستند از آنجا، شب و روز برای دیده بانی از وضعیت شهر و اطلاع از وقوع حوادث احتمالی به نگهبانی بپردازند. از تصاویر اولیه ای که از ساختمان شهرداری موجود است معلوم می شود که تا آن زمان برج فاقد ساعت بود و شکل فعلی آن با نصب ساعت ساخته شده است. اکنون این برج هر 30 دقیقه یکبار گذشت زمان را به مردم اطلاع می دهد. این برج که مرتفع ترین قسمت بنای ساختمان به شمار رفته و در زمان خود نیز با ارتفاع 24 متر از مرتفع ترین ساختمان های رشت محسوب می شد؛ بر اثر وقوع زلزله 31 خرداد 1369 به کلی فرو ریخت و خسارات زیادی از این بابت به شهرداری وارد آمد، اما خوشبختانه با تلاش و کوشش مهندسان شهرداری به سرپرستی مهندس معمار «روبرت واهانیان» مرمت و بازسازی و در مدت یک سال مطابق با سبک نمای قبلی آماده شد و همچنان به عنوان سنبل شهر رشت در معرض دید همگان قرار دارد.