شاندرمن یکی از بخش‌های شهرستان ماسال در استان گیلان است و دارای جاذبه های گردشگری تاریخی و طبیعی زیادی می باشد. یکی از نکات مهم شاندرمن، داشتن پهناورترین روستای استان گیلان است. این روستا که سیاهمرد نام دارد،  دارای چهار هزار نفر جمعیت می‌باشد.

شاندرمن در بین معمرین و قدما بصورت شاندرمین šānd∂rmin تلفظ می‌شود. ولی در بعضی از کتب قدیمی بصورت شاندربین، شاندرمند و در مهر حکومت شاندرمن و ماسال بصورت “شاندارمَن” حک شده‌است.

آگاهان محلی که شاندرمن را از نظر قدمت از ماسال جلوتر می‌دانند، واژه شاندرمن را چنین تشریح کرده‌اند که در زبان تالشی گویش شاندرمن (شو šo) معادل رفتن، (شو منَه šo m∂na) معادل رفتن با من است. بطوری که بعضی معتقدند بخاطر این که شاندرمن در گذشته دارای کاروانسراهایی بوده و در واقع محل عبور و اتراق کاروانهایی به سمت تالش شمالی و خلخال بوده‌است، به این نام نامگذاری شده‌است. برخی دیگر نیز معتقدند در دوران قدیم این منطقه شاه نشین بوده‌است و به همین دلیل آن را شاندرمن (شاه در من) نامیده‌اند. عبدالحسین خان مرزبانی یکی از خوانین شاندرمن، این واژه را بصورت شندرمَن š∂nd∂rman بیان می‌نمودند که (شندرš∂nd∂r) در زبان تالشی به معنی پاره‌پاره می‌باشد. میرزا لطف‌الله وزیری یکی از معمرین شاندرمن می‌گوید: ” از فرانسوی‌هایی که در سال۱۳۱۶ برای خریدن درختهای گردو (کهربایی، جمشید،۱۳۸۰، خاطرات هنرمندان، گیله وا، ش ۶۱، س۹، ص۳۸)به منطقه آمده بودند پرسیدم آن را خوش آواز یا خوش آباد معنی کرده‌اند.” برخی نیز شاندرمن را دیاری که راه و معبر آن بسیار شیرین و دلنواز است معنی کرده‌اند و برخی دیگر نیز علت نامگذاری آن را آمدن فردی از کشور شام (سوریه فعلی) می‌دانند که درست بنظر نمی‌رسد.

معروفترین خان شاندرمن در عهد فتحعلی شاه، ابراهیم خان شاندرمنی بود که در شاندرمن حکومت موروثی داشت. از طرفی چون دخترش (خانم جان خانم) زوجه بیست و ششم فتحعلی شاه محسوب می‌شد، این خان در منطقه خود از قدرت ویژه‌ای برخوردار بود. بعدها از این خانم غیراز دو فرزند که هر دو بعد از تولد مردند،  فرزندی بدنیا نیامد.(لسان الملک، ص ۲۹۱)

در زمان فریزر ابراهیم خان شاندرمنی یکی از شش خوانین متنفذ تالش به حساب می‌آمد.(رابینو، ص ۹۸) اما ژنرال دورن در سفرنامه اش حاکم شاندرمن را نصراله خان ذکر کرده‌است.(میرزا ابراهیم، ص ۱۹۸)

در عهد رابینو حکمران شاندرمن نصراله خان پسر رحیم خان پسر نصرت اله خان پسر ابراهیم بوده‌است. (رابینو، ص ۶) خوانین شاندرمن برای تحکیم بیشتر قدرت خود در منطقه با خوانین ماسال وتالش دولاب وصلت نمودند.

یاذآوری می‌شود در تاریخ گیلان ضمن شرح دهکده‌های شاندرمن، از خرابه‌ای موسوم به چله خانه نام برده شده‌است که سابقاً مرکز نجفقلی بیگ شاندرمنی بوده که گویا حکومت پنج ناحیه تالش را داشته‌است.

مردم شاندرمن از نظر قومیت تالشی هستند و همانطور که می‌دانیم قوم تالش با تمدنی دیرینه و افتخارآمیز قبل از آریایی‌ها در ایران سکونت داشتند و از اقوام بومی ایران محسوب می‌شوند که حکومت مستقل بزرگ کادوسیان را تشکیل داده بودند. تالش نام قومی است که در غرب دریاچه کاسپین (خزر) به موازات کوه های تالش و در محدوده جغرافیایی از رود کورا تا بریدگی سفیدرود در کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان زندگی می‌کنند و در کشور ما در عنبران نمین استان اردبیل، آستارا، لَوَندَویل، چوبر، حویق، لیسار، هشتپر (تالش)، اسالم، پره سر، رضوانشهر، شاندرمن، ماسال، ماسوله، فومن، شفت و رودبارسکونت دارند.

شاندرمنی‌ها در طول تاریخ تفنگچی‌های ماهری بوده‌اند. چنانکه حسین احمدی در کتاب تالشان با برشمردن جنگجویی تالشان که به دلیل برخورداری از توانایی فیزیکی بالا و چیره‌دستی در تیراندازی حفاظت اکثر شهرهای گیلان را به عهده داشتند و تعدادی از آنها حتی به عنوان مزدور به خدمت دشمنان تالشان نیز در می‌آمدند. از قول سفرنامه بُهلر می‌نویسد: از پانصد تا ششصد تفنگچی که از انزلی محافظت می‌کردند ۱۵۰ نفر شاندرمنی، ۱۵۰ نفر گسکری، ۱۵۰ نفر کرگانرودی و ۳۸ نفر ماسوله‌ای بودند. میرزا احمد لنکرانی نویسنده اخبارنامه تفنگچیان پیاده که از تالشدولاب و شاندرمن در جنگهای ایران و روس شرکت داشتند و وارد لنکران شدند را هشت هزار نفر بیان می‌کند.

شاندرمنی‌ها در نهضت جنگل چه بعنوان موافق و یا مخالف نقش داشته‌اند که به بررسی آن می‌پردازیم:

نصرالله خان بیتَمی که از موافقین میرزاکوچک خان در شاندرمن بود، در جنگ ماسوله عده‌ای از جنگجویان شاندرمنی از جمله رمضان خان رستمی، قدرت الله بیگ پلنگ سرایی، جانعلی جمالی، یگان و اکبر چپه زادی، براگُل پورمحمد و … را به یاری میرزا گسیل داشت. در نقطه مقابل حسن رضاخان قَرانی که از موافقین بی چون و چرای سردار مقتدر و مخالف میرزاکوچک خان بود در روستای چاله سرا و در جنب مسجد آن با نقشه حسن خان آلیانی (معین الرعایا) به قتل رسید و وی که سد آهنین سردار مقتدر و بسیار بانفوذ و تأثیرگذار در شاندرمن بود شکسته شد.

یکی از جنگهایی که نیروهای جنگل انجام دادند جنگی معروف به جنگ سیفی با نیروهای سردار مقتدر در ییلاق سیفی sifi شاندرمن بود که منجر به شهادت غلامعلی بابا ماسوله‌ای به همراه صد نفر از نیروهای رزمنده تحت امرش شد.

 

 

امام زاده شفیع (ع)

از جمله اماكن مقدس و تاريخی در شاندرمن بقعه متبركه امام زاده شفيع عليه السلام مي باشد . بنابه نقل سينه به سينه امام زاده شفيع از بازماندگان حضرت امام موسي كاظم (ع) است. اين بقعه تنها اثر مذهبي تاريخي شهرستان ماسال و شاندرمن است كه داراي تاريخ مكتوب مي باشد. بنائی مربع که در چهار جانب آن چهار ایوان ستون‌دار قرار دارد. دیوارهای بقعه با چوبهای مشبک برپا شده است. از بانیان اولیه مقبره چندان اطلاعی در دست نیست، اما به اساس شواهد مکتوب تاریخی قدمت باز سازی مقبره و محجر مشبک شمسیه ای این بقعه به سال 1073 قمری یعنی روزگار حکومت صفویان بر می گردد (ستوده، ج 1 ، 108). هر چند محجر سابق بقعه در نوسازی اخیر از بین رفته است ولی دکتر ستوده در اواسط دهه ی 1340 شمسی به ثبت و ضبط این نشان تاریخی که به صورت کتیبه ای بر سر در ورودی ضریح متبرک امام زاده حک شده بود مبادرت نمود. این بقعه در هفت کیلو متری غرب شهر کنار رودخانه ی مرغک شاندرمن واقع در روستایی به همین نام بین دو رشته کوه قرار دارد. وقتی از مسیر شاندرمن، چاله سرا، به طرف روستا حرکت کنیم، چنانچه حجاب سبز انبوهی از درختان مسیر به شما اجازه دهد، از دور گنبد طلایی رنگ و زیبای بارگاه را خواهید دید.
این بقعه در روز های شادی و عزا شاهد هزاران شاکر خداوند و زائر آن مرد خداست.
روزهایی از جمله عید سعید باستانی ایرانیان، روز سیزده بدر دهه ی اول محرم و غروب های پنج شنبه و جمعه این مکان مقدس میزبان صد ها زائر از سراسر شهرستان حتی دیگر نقاط گیلان می باشد.

 

 

 

دارالحکومه بیتم

یکی از روستاهای تابع شهر شاندرمن ، بیتم میباشدکه در پای کوه قرار دارد و مرکز نایب الحکومه است وبه معنی بدون رطوبت یا کم رطوبت می باشد. این بنای زیبا قدمتی ۱۵۰ سال ثبت گردیده ولی برخی محلی ها دیرینگی آن را ۲۵۰ سال میدانند. ساکن اصلی آن رحیم خان(رحیمی )میباشد که در زمان ناصرالدین شاه به رحیم خان عنوان سرهنگ اعطاء میگردد و ایشان بعنوان حاکم شاندرمن اقدام به ساخت دارالحکومه در بیتم مینماید.

این بنا که یکی از خانه های زیبا و قدیمی و تاریخی است و شاید در کل تالش منحصر به فرد باشد، روزگاری مقر حکومت محلی وحاکم منطقه ای شاندرمن بوده است.
این بنا در دو طبقه با ۲۲ اتاق و هرطبقه با سالنی به گنجایش ۲۰۰ نفر با زیربنایی در حدود۴۷۰ مترمربع در هر طبقه ساخته شده است. در ساخت دیوارها ازخشت قدیمی استفاده شده که در نزدیکی محل مربوطه کار پخت انجام گرفته است. عرض دیوارها درطبقه اول در حدود یک متر است که در طبقه فوقانی کمتر شده است. در ساخت دربها و پنجره ها از چوب آزاد و ملچ و گردو استفاده شده و همچنین بالکن سراسری که در زبان محلی تلار نامیده میشود چوبی میباشد. سقف خانه در زمان ساخت لت بوده که در سال ۱۳۴۰ با حلب جایگزین میشود. محوطه بنا سنگفرش بوده که قسمتی از آن هنوز باقی است. لازم به یادآوری است که تمام دربها و پنجره ها ، طارمی ها، تیرهای سقف در قسمت دامنه خراطی شده و کار دست می باشند. گفته می شود این ساختمان به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است ولی فقط از آن استفاده شخصی می شود. در حالی که می توان از آن اثر تاریخی به شکل های مختلف و از جمله به عنوان یک موزه میراث روستایی و یا یک موزه مردم شناسی برای شهرستان ماسال و یا حتی کل تالش و یا حداقل برای بخش شاندرمن استفاده نمود تا بدین وسیله بتوان گردشگران زیادی را به آن جا کشاند.

 

غار آویشو

حرکت از رشت به سمت ماسال – حرکت به سوی جاده رامینه – توقف در محلی به نام جنابی خَوار – 33 کیلومتر جاده خاکی جیپ رو

يکي از پديده هاي زيبا که در نوع خود در استان گيلان بي نظير است “غار آويشوي ” واقع در منطقه اي به همين نام در 40 کيلومتري جنوب غربي شهر شاندرمن شهرستان ماسال است.

اين غار آهکي که از لحاظ زمين شناختي جزو اشکال کار دستي در سنگهاي کربناته به شمار مي رود در اثر عملکرد آبهاي جاري بر روي اين سنگها در مدت زمان بسيار طولاني شکل گرفته است.

ستونهاي آهکي چشم اندازهاي زيبا و منحصر به فردي را در اين غار به وجود آورده اند و دهانه بسيار بزرگ غار به ارتفاع حدود 19 متر و عرض 14 متر که در ميان غارهاي کشف شده در استان نظير آن يافت نمي شود و یکی از جاذبه های گردشگری تاریخی شاندرمن است.

تاکنون بيش از دو هزار متر از ژرفاي غارآويشو که طويل ترين غار استان گيلان محسوب مي شود توسط غارنوردان و کوه نوردان محلي مورد پيمايش و اکتشاف قرار گرفته است.

قرار گرفتن “غار آويشو” در مجاورت سنگهاي دگرگوني کمپلکس شاندرمن که بقاياي دگرگون شده از پوسته اقيانوسي پالئوتتيس به شمار مي روند، بر زيبايي آن افزوده است.

در شهرستان ماسال بيش از 17 غار بزرگ و کوچک وجود دارد که بزرگترين آنها غار ” آويشو” است که در ارتفاع يک هزار و 300 متري از سطح دريا و بين مناطقي همچون ” تائي بنه”، “انده چو” و” خماسون ” در بستر دره اي کم آب قرار دارد.

اين غار شگفت انگيز که در حوزه جغرافيايي بخش “شاندرمن” شهرستان ماسال واقع شده از بزرگترين غارهاي گيلان و در نوع خود يکي از کم نظيرترين غارها در سطح کشور است.

ديدن قنديل و مناظر بکر اطراف و نيز تماشاي درون غار براي بازديدکنندگان بسيار جذاب است. “غار آويشوي ” بيش از 75 ميليون سال قدمت دارد. در اين غار هفت آبشار و شمار زيادي قنديل وجود دارد و در صورت برنامه ريزي مي توان طبيعت گردان زيادي را به منطقه جذب کرد.

اين غار از بي نظيرترين غارهاي کشور است که در دل جنگلهاي شهرستان ماسال قرار دارد و قنديلهاي گوناگون و آبشارهاي زيباي آن مي تواند هر بيننده اي را مجذوب خود کند.

شهرستان ماسال و بخش شاندرمن با جاذبه هاي گردشگري و طبيعت زيباي خود همواره مورد توجه مردم استان گيلان و ديگر گردشگران و مسافران کشور قرار دارد و حضور هزاران گردشگر در اين مناطق و در ايام مختلف سال گوياي اين واقعيت است.

 

 

 

بقعه آقا سیدابراهیم

در گذشته بنای قدیمی این بقعه را خراب کرده و به جای آن بنای جدیدی برپا کرده بودند. بنای جدید مستطیل شکل و یک زاویه آن که نزدیک به مرقد است، دایره ای شکل می باشد. صندوقی چوبین ساده به طول 169 و عرض 108 و ارتفاع 110 سانتیمتر در یکی از زوایا قرار داشت. سقف بنا لمبه کوبی ( لمبه اصطلاحا به چوب یا مصالحی گفته میشود که قابلیت بهم پیوستن را برای ساخت سطوح عریض و مسطح را دارند . از لمبه برای زیر شیروانی ها ، دیوارکوب ، سقف کاذب ، ساخت سونا ، ساخت درب ، نمای ساختمان ، تزئین و ساخت لوازم چوبی نیر میتوان استفاده کرد) و بام آن حلب سر است. مسجدی متصل به بقعه است. دو سنگ فسیل حلزونی که می گفتند از محل قبر بیرون آورده اند، از خارج بر دیوار مسجد نصب کرده بودند و اظهار می کردند اینها خط شجری است. مراسم علم بندی اول محرم و علم واچینی هفدهم محرم و گاهی بیست و هشتم صفر در این بقعه برپا می شود.

 

بقعه پیران

این بقعه، اتاقی مربع شکل است که سه طرف آن ایوان دارد. عرض ایوانها 80 سانتیمتر است. وسط اتاق صندوقی چوبین ساده است. سقف بنا و ایوانها واشان کشی و سراسر بام آنها لتِ پوش است. چند اصله درخت آزاد کهن که یکی از آنها پوسیده و بر زمین افتاده بود، اطراف بقعه دیده شد.

 

بقعه ملامحمد در وزمَتَر شاندرمن

بنای اصلی بقعه از خارج به طول 70/3 و عرض 50/3 متر است. صندوقی چوبین در وسط بناست. سه طرف بقعه ایوان دارد. عرض ایوان جنوبی 170 و ایوانهای شرقی و غربی 90 سانتیمتر است. سقف هر ایوان بر پنج ستون چهار سو متکی است. جلو ایوانها دستک تکائل دارد. سقف بقعه واشان کشی و از رو پل کوبی است. بام سراسر بنا لت پوش است. دو درخت آزاد کهنسال در پشت بناست. محیط دایره درخت غربی 450 سانتیمتر و محیط دایره درخت شرقی 750 سانتیمتر است.